• صفحه نخست
• نحوه پیدایش و تاریخچه ساز آرشه ای را با ما بخوانید

• ساز آرشه ای چیست؟
• انواع ساز ­آرشه­ ای متداول در جهان:
• ساز آرشه ­ای در موسیقی ایرانی:
• آرشه و کمانه کشی در سازهای آرشه ­ای:

ساز آرشه ای چیست؟

ساز زهی به سازی گفته می شود که در آن عامل ایجاد صوت موسیقی، زه یا سیم است. این سازها به دسته سازهای:

• زهی_آرشه ای
•  زهی_زخمه ای
• زهی_ضربه ای

 تقسیم می شوند.

 سازهای زهی_آرشه ­ای که در اینجا به تفصیل به آن خواهیم پرداخت شامل ویولن، ویولا، ویولنسل و کنترباس در دسته ساز های غربی و همین طور انواع ساز ایرانی کمانچه و قیچک می­ شود که در اصطلاح به آنها کوردوفون یا «ِزه صدا» گفته می­ شود. مکانیزم تولید صوت در هریک از این سازها متفاوت است. اما نقطه ی اشتراک همه ی آن­ها تولید صوت در نتیجه ی ارتعاش سیم ها توسط آرشه می ­باشد.

براساس مطالعات صورت گرفته بر روی آثار به جای مانده از سده های آغازین میلادی، تاریخچه­ سازهای آرشه­ای به سازی تک سیم از خانواده ی رباب که هنوز هم نواختن نوعی از آن در مناطقی از هند رواج دارد، باز می گردد. به مرور زمان این گروه سازی در قسمتهایی از هند، ایران، شمال آفریقا و عراق امروزی کامل گردید و از گستره­ی صوتی بیشتری نیز بهره مند شد.لازم به ذکر است که سازهای “قیچک” و “کمانچه” از باز ماندگان این خانواده هستند.تمامی این سازها به صورت عمودی(همانند کمانچه) یا با کمی زاویه میشدند. طبق شواهد موجود، این سازها در سده ی نهم میلادی وارد اروپا شدند و با سازهایی از خانواده ی بربط تلفیق شده و گروه سازی جدیدی با بدنه ای کاملا چوبی پدید آوردند که فیدل نام داشت. همزمان با تکامل سازهای آرشه ای که ایستاده نواخته می شدند، نوعی از فیدل در سده ی دوازدهم میلادی وارد موسیقی مذهبی شد که به صورت افقی نواخته می شد و روی سینه ی نوازنده قرار می گرفت (شبیه به نحوه ی ویولن نواختن اقوام کولی). به تدریج انواعی دیگری از خانواده ی فیدل با نام “ویول” در سده های پانزدهم و شانزدهم میلادی پدید آمدند. در نهایت در سده شانزدهم میلادی فردی به نام “گاسپارو برتولونی” با تغییر در ساختمان ویول، سازی جدید با نام “ویولن” را ابداع نمود. بعدتر این ساز دستخوش تغییرات بیشتر شد تا در نهایت به شکل امروزی و به عنوان یک ساز زهی آرشه­‌ای در اختیار جهانیان قرار گرفت و اکنون شاهد بهترین ویولن‌ها هستیم.

انواع ساز ­آرشه­ ای متداول در جهان:

• ویولا

 (یا آلتو یا ویولن آلتو) سازی زهی و آرشه‌ای است از خانواده ویولن. ویولن آلتو همانند ویولن نواخته می‌شود ولی چون در پرده های پایین تر تولید صدا می­کند بزرگتر است، زه‌های آن ضخیم ترند و آرشه آن سنگین تر است. ویولا صدای منطقه متوسط سازهای این خانواده را تولید می­کند یعنی صدای آن از ویولن بم‌تر و از ویولن‌سل زیرتر است.

• ویولن

 ساز زهی و آرشه‌ای است. این ساز کوچک‌ترین عضو سازهای زهی-آرشه‌ای است و برای نواختن معمولاً روی شانه چپ قرار می‌گیرد و با آرشه که در دست راست نوازنده‌است نواخته می‌شود.

• ویلنسل(Violoncello)

 سازی زهی و آرشه‌ای از خانواده ویولن است. صدای این ساز در منطقه میانی سازهای این خانواده قراردارد. ویلنسل از ویولن و ویولا(ویلن آلتو)بزرگ‌تر است. در هنگام اجرا، این ساز در بین دو پای نوازنده قرار می‌گیرد و از طرفی دیگر، توسط میله‌ای که در انتهای آن وجود دارد روی زمین استوار می‌گردد.

ساز آرشه ­ای در موسیقی ایرانی:

کمانچه:

کمانچه یکی از سازهای موسیقی ایرانی است. این ساز علاوه بر شکم، دسته و سر، در انتهای پایینی ساز، پایه‌ای دارد که روی زمین یا زانوی نوازنده قرار می‌گیرد. کمانچه را در حالت نشسته می‌نوازند، به طوری که نوازنده، ساز را به طور عمودی در دست چپ می‌گیرد و انگشت‌های همین دستش در طول دسته حرکت می‌کنند و آرشه (کمانه) را‌ با دست راست به صورت افقی در حرکات رفت و برگشت، بر سیم‌ها می‌کشد. نوعی از کمانچه معروف به کمانچه لری وجود دارد که پشت باز است و مردمان لر به آن «تال» می‌گویند کمانچه از سازهای ملی ایران است و به علت وسعت صدای زیاد (بیش از چهار اکتاو) و همچنین ظرافت صدا ، در خاورمیانه و خاور دور بسیار معمول است و سابقه بسیار زیادی دارد. روح الله خالقی در کتاب سرگذشت موسیقی ایران، کمانچه را تکامل یافته ساز رباب می داند .کمانچه نه تنها در موسیقی دستگاهی بلکه در موسیقی موقامی ایران نیز کاربرد فراوان دارد.

قیچک:

قِـیچَک یا غیژک یکی از سازهای زهی در موسیقی ایرانی است که مانند کمانچه با آرشه نواخته می‌شود. جنس کاسهٔ طنینی قیچک از چوب گردو یا توت بوده و سیم‌های آن همانند کمانچه فلزی هستند. ساز قیچک دارای قدمت بسیار زیادی است و در موسیقی نواحی ایران کاربرد فراوانی داشته و دارد. این ساز از نظر نوازندگی شبیه به ویولن‌سل است و حتی در نوع بزرگ‌تر آن که به قیچک بم معروف است، از آرشهٔ ویولن‌سل استفاده می‌شود. قیچک‌نواز هنگام نوازندگی، قیچک را نشسته به صورت عمودی با دست چپ نگه می‌دارد و با دست راست آرشه را به صورت افقی در حرکات رفت و برگشت بر سیم‌های آن می‌کشد.

آرشه و کمانه کشی در سازهای آرشه ­ای:

در سازهای زهی­_آرشه ای وسیله ای که با آن سیم را مرتعش می کنیم تا صوت تولید شود آرشه یا کمانه نامیده می ­شود. درواقع با کشیدن آرشه روی سیم تولید صوت می کنیم. آرشه یا کَمانه که خود وسیله‌ای برای نواختن سازهای زهی آرشه ای است شامل یک چوب می­شود که به دو سر آن موی دُم اسب متصل شده‌ است. از آنجایی که آرشه در سازهای زهی تاثیر به سزایی در صدای ساز به وجود می­ آورد و دقت در انتخاب آن می­ تواند به یادگیری و ایجاد صدای مطلوب کمک شایانی کند.موضوعی که آرشه های مختلف را از هم متفاوت می­ کند جنس چوب آرشه و وزن و کیفیت ساخت و موی آرشه است که هر کدام از آنها در سازهای آرشه ­ای مختلف تعاریف متفاوتی دارند. روش آرشه کشی در هر ساز می­تواند بسته به نوع ساز­آرشه ای متفاوت باشد و شامل تکنیک ­های گسترده­ای شود که یادگیری آنها نیاز به دانش و آموزش بیشتر هنرجو می­باشد.

“تمامی محتوا مندرج در سایت متعلق به رسانه ریتم آهنگ می باشد و هرگونه کپی برداری با ذکر منبع بلامانع است.”