• صفحه نخست
• با سازهای کوبه ای ایرانی آشنا شوید.

ساز های کوبه ای از دیرباز تاکنون در زندگی نقش اساسی داشتند. این نیاز فطری انسان به ریتم است که سبب شد، انواع و اقسام سازهای کوبه ای برای کاربرد های مختلف پدید آید. دست زدن و پا کوبیدن با موسیقی و به ضرب های آن واکنش نشان دادن صحه ای بر التزام به وجود آمدن این سازهاست.

سازهای کوبه ای به صورت عمده با دست یا بوسیله کوبه ها یا چکش هایی نواخته می شوند. برخی با تکان دادن و سایش به صدا در می آیند. ساز های کوبه ای به دو گروه تفسیم می شوند، گروه اول ساز هایی که توانایی ارایه چند نت را دارند مانند تیمپانی و ناقوس و ساز هایی که فقط قابلیت ارایه یک نت را دارند مانند مثلث و سنج.

نوسان در ساز های کوبه ای از غشا یا پوسته ای کشیده یا صفحه ها و میله هایی از جنس فلز، چوب و یا هر ماده دیگری که بتواند مولد صدا باشد، ایجاد می شود. ماهیت اصلی ساز های کوبه ای در انواع موسیقی ها در وهله اول حفظ ریتم است.

هزاران هزار ساز کوبه ای در اقصی نقاط مختلف در جهان یافت می شود که در این مقاله نمی گنجد. ما فقط در این مقاله سعی بر معرفی برخی از سازهای کوبه ای ایرانی که بیشترین استفاده در ارکستر های سنتی امروزی را دارند که شامل: تنبک، دف، دایره و دایره زنگی و دهل می پردازیم.

در این مقاله خواهید خواند

ساز کوبه ای دف چگونه است؟

دَفّ، یکی از سازهای کوبه‌ای در موسیقی ایرانی است که شامل حلقه‌ای چوبی است که پوست نازکی بر آن کشیده‌اند و با ضربه‌های انگشت می‌نوازند. دف ایرانی شبیه به ساز دایره و کمی بزرگتر از آن و با صدایی بم‌تر است.

دف حلقه‌ای از جنس چوب می‌باشد که عرض آن حدود ۵ تا ۷ سانتی‌متر و قطر آن از ۲۵ تا ۴۰ سانتی‌متر است. بر یکی از سطوح این ساز پوست کشیده شده و در داخل جدار چوبی آن حدود ۴۰ حلقه‌ی فلزی قرار گرفته است.

این حلقه‌ها با فواصل مساوی صدایی زنگ‌وار تولید کرده و به صدای اصلی ساز حالت دلنشین را به وجود می‌آورد. در بخشی از جدار چوبی دایره فرو رفتگی تعبیه شده که نوازنده برای نگه‌داشتن ساز به هنگام اجرا انگشت شست خود را درون آن می‌گذارد و با بقیه‌ی انگشتان هر دو دستش بر روی سطح پوستی ساز می‌کوبد.

نوازنده در هنگام نواختن با تکان‌هایی که به ساز می‌دهد سبب لرزش حلقه‌های آویزان در جدار داخلی آن می‌گردد و از این طریق صدای زنگ‌وار، توأم با کوبش پوست به وجود می‌اورد. هیچ‌ یک از صداهای تولید شده در این ساز، ارتفاع معینی ندارند.

دف می تواند از جنس پوست طبیعی و یا مصنوعی باشد.پوست مصنوعی نسبت به پوست‌های طبیعی از برخی جهات ترجیح دارد که از جمله آن می‌توان به:

داشتن کوک ثابت

یک دستی ضخامت سطح پوست دف

یکسان بودن کشش و یک دستی مواد سازنده در کل پوست

عدم جذب رطوبت و عدم تغییر حالت بر اثر آن

تاب برنداشتن کمانه به دلیل کشش یک سان پوست

صدای استاندارد شده همانند دیگر سازهای ارکستر

تجزیه نشدن توسط باکتری‌ها و میکروب‌ها

نداشتن بوی نا مطبوع

و عدم ایجاد بیماری و حساسیت اشاره کرد.

تمبک ساز کوبه ای ایرانی

تُمبَک (تنبک، دمبک، دنبک یا ضَرب) یکی از سازهای کوبه‌ای پوستی است و از نظر سازشناسی جزء طبل‌های جام‌شکل محسوب می‌شود که از این خانواده می‌توان به سازهای مشابه مانند داربوکا در کشورهای عربی و ترکیه و همچنین زیربغلی در افغانستان اشاره کرد.

تکنیک های آموزش تنبک ارتباط مستقیم با طرز نگه داشتن این ساز دارد. هنگام نوازندگی تنبک، ساز را افقی و  به صورتی که دهانه بزرگ ­تر رو به بیرون باشد، روی ران پا می گذارند و با دو دست به روی پوست آن ضربه می ­زنند.

گاه از بدنه برای تولید صدا استفاده می شود. شیارهای روی بدنه نیز از لغزیدن تنبک هنگام نواختن جلو گیری می کنند و هنگام نوازندگی با کشیدن ناخن و انگشت صدای خاص ایجاد می کنند.

تمبک در چند دهه اخیر پیشرفت چشمگیری کرده و به عنوان سازی تکنواز و مستقل مطرح شده است. این پیشرفت مرهون تلاش استادان این ساز است که در این میان نقش استاد حسین تهرانی به قدری اهمیت می‌یابد که از او می‌توان با عنوان پدر تنبک‌نوازی نوین ایران یاد کرد.

سازکوبه ای دایره که همانند دف است

دایره، یکی از سازهای کوبه‌ای ایرانی است. این ساز، شبیه دف است و تفاوت این دو در آن است که دف، معمولاً دارای زنجیرهای کوچکی است که به دیواره چوبین آن نصب شده، همچنین دایره از دف کوچک‌تر است. این خصوصیات صدای این دو را متفاوت می‌کند. هنگام خرید ساز دف یا دایره به این نکات بسیار توجه کنید تا اشتباهی خرید نکنید.

سازکوبه ای دایره زنگی

دایره زنگی، یکی دیگر از سازهای کوبه ای است که تا حدودی به ساز دایره شباهت دارد؛ اما تفاوت بین دایره و دایره زنگی در این است که ،قاب (دوره یا چنبره) دایره زنگی نسبت به دایره یا دف کوچکتر بوده و در اطراف آن ، فضایی وجود دارد که در هر کدام، دو صفحه گرد فلزی به نام “تال” یا زنگ قرار گرفته است.

در قاب دایره زنگی، دو فرو رفتگی وجود دارد که نوازنده، انگشت شست دست چپ خود را در آن جای می دهد تا ساز را با تسلط بیشتری نگه دارد. از این ساز برای جشن های ایرانی استفاده می شود.

ساز دُهُل،قدیمی ترین ساز کوبه ای ایران

دُهُل  یکی دیگر سازهای کوبه ای موسیقی است. دهل طبلی بزرگ و دورویه‌ای است که هر دو طرف آن پوستی از گاو یا گاومیش پوشش می دهد.

نوازنده، دهل را با ریسمانی که از شانه‌ها می‌گذرد به خود آویخته و با دو مضراب مختلف می‌نوازد. برخی گفته‌اند انتهای مضراب دهل، پارچه‌ای گلوله‌ای شکل دارد ولی دهل را از یک طرف با چوب کلفتی به نام چنگال و از یک طرف با چوب باریکتری به نام دیرک می نوازند البته در نواحی جنوبی ایران مانند هرمزگان و اطراف آن دهل را با دو دست می‌نوازند.

دهل در خاورمیانه و بویژه ایران دارای گونه‌های فراوان محلی است. برای نمونه در جنوب ایران گونه‌های زیادی از دهل وجود دارد مانند پیپه، جفه، پونکه و تویری.

دقت کنید که یک نوازنده سازهای کوبه ای اغلب باید توانایی نوازندگی تمامی این سازها را باهم داشته باشد و از طرف دیگر توانایی درک انواع ریتم های موسیقی و نگاه داشتن آنها را داشته باشد.

به همین دلیل برخلاف آنچه به ظاهر بنظر می آید نوازندگی ساز های کوبه ای میتواند بسیار دشوار باشد.

“تمامی محتوا مندرج در سایت متعلق به رسانه ریتم آهنگ می باشد و هرگونه کپی برداری با ذکر منبع بلامانع است.”