• صفحه نخست
• شناخت گوشه درآمد به مثابهزبانِ دستگاه در موسیقی کلاسیک ایرانی

شناخت گوشه درآمد به مثابهزبانِ دستگاه در موسیقی کلاسیک ایرانی

در علم نشانه شناسی، تمامی هنرها از جمله موسیقی را می توان به عنوان یک نظام نمادور و به صورت متنی هنری مورد تحلیل و بررسی قرار دادبررسی. هنرها از جمله هنرهای سنّتی در قالب متنی هنری، این امکان را برای پژوهشگر فراهم می آورد که زبان محض و گفتار اثر هنری را متمایز نموده و واحدهای معنایی هنر مورد مطالعه را استخراج نماید. از آنجا که در هنرهایسنّتی، محتوا و معنای نهفته در آن بیش از هر عنصر دیگری حائز اهمیت است، مهم ترین رکن این هنرها، واحدهای معنایی((Langue دانسته شده است که شناسایی این واحدها ما را در درک بهتر آثارسنّتی یاری می کند. اما در موسیقی دستگاهی ایران، کدام عنصر موسیقایی تشکیل دهنده را می توان به عنوان واحد معنایی یک دستگاه دانست؟ این پژوهش با در نظر گرفتن دستگاه به عنوان یک گفتار موسیقایی و متنی هنری و سپس تحلیل اجژای تشکیل دهنده یک دستگاه با بهره گیری از بنیان های زبان شناسی مونژن فردینان دوسوسور و روش لوی استروس در شناسایی واحدهای اسطوره ای، به تحلیل و شناسایی عناصر تشکیل دهنده دستگاه می پردازد و در نهایت “گوشه درآمد” را به عنوان قلب دستگاه و واحد معنایی منبسط یر آن معرفی می نماید که تعمیم آن را می توان در تمام اجژای موسیقی دستگاهی ایرانی مشاهده نمود. تا کنون در حوزه موسیقی ایرانی پژوهش هایی از این دست فاقد پیشینه می باشد و بدیهی است که انجام این گونه پژوهش ها به تدوین فلسفه زیبایی موسیقی کلاسیک ایرانی در آینده یاری خواهد رسانید که اکنون فاقد آن می باشد.

واژگان کلیدی: دستگاه، گوشهدرآمد، گفتار، واحد معنایی.

مقدمه

هنر سنتی در پی مکاشفه هستی آنگونه که هنرمند می بیند و می اندیشد نیست؛ بلکه حاوی پیامی از جنس وحی می باشد و همین پیام است که به هنرمند و سایر انسان ها می آموزد، چگونه باید بیاندیشند. این همان وجه طولی هنرهای سنتی یعنی ارتباط همواره با پروردگار و عالم قدسی و انتقال مفاهیم و سنت های الهی به بشر است. از آنجایی که هنرهای سنتی همواره در خدمت انتقال این نوع آموزه ها به بشر بوده و هستند، در محتوای خود از وحدت و شباهت های بسیاری برخوردارند. بیانگری و نحوه بیان، قبض مصداقی تخیل و بسط مفهومی آن در هنر سنتی، گویای این مهم است که در هنرهای سنتی، محتوا و معنای نهفته در آن بیش از هر عنصر دیگری حائز اهمیت است. واحدهای معنایی یا به عبارتی سلول های تشکیل دهنده محتوا در هنرهای سنتی به صورت جزئیاتی مشابه در جهت بیان معنایی واحد، نظام یافته اند و ریشه مشترک هنرهای سنتی، نتیجه عملکرد یکسان این نظام های درونی است. به نظر می رسد بر خلاف اهمیت فرم (Gestalt) در هنر مدرن، این ژرف ساخت و معنا است که در هنرهای سنتی، ساختار را تعیین می کند و ما بیشتر نیازمند آن هستیم که معنا را از این گونه آثار استخراج کرده و مورد تحلیل قرار دهیم تا به فلسفه زیبایی این هنرها اشراف لازم را حاصل کنیم. بدین ترتیب، اگر هنرهای سنتی به عنوان یک متن و یا یگ گفتار در نظر گرفته شوند، این امکان حاصل می آید که این هنرها با روش های زبان شناسانه معرفی شده توسط فردینان دوسوسور و لوی استروس مورد تحلیل قرار گرفته و ژرف ساخت آنها در جهت شناخت آگاهانه عناصر تشکیل دهنده، موشکافی گردد.

در حوزه هنر نگارگری و معماری ایرانی- اسلامی، تلاش هایی برای دست یابی به چنین اهدافی صورت پذیرفته است که از جمله این پژوهش ها می توان از تألیفاتی نظیر مقاله “نشانه شناسی چینش عناصر مسجد”، تألیف آقای علی عباسی و کتاب “مسجد در معماری ایرانی” نوشته آقای حسین زمردی یاد کرد؛ اما در حیطه موسیقی ایرانی، چنین پژوهش هایی فاقد پیشینه است و پژوهش حاضر کوششی است در جهت تحلیل دستگاه در موسیقی ایرانی با استفاده از روش های نوین علم زبانشناسی در حوزه هنر.

به عقیده بسیاریاز متخصصان، موسیقی دستگاهی ایران بین هنرهای سنّتی، بیشترین شباهت را به معماری ایرانی دارد که به عنوان مثال وجود همگون ساختار موزائیکی در معماری ایرانی و موسیقی دستگاهی، گواهی بر این تشابه ساختاری است. بنابراین با در نظر گرفت آگاهانه چنین اشتراکاتی، همان گونه که گفتار و زبان در معماری مسجد به عنوان شاخصه معماری ایرانی- اسلامی مورد بررسی قرار گرفته و واحدهای معنایی آن استخراج گردیده است، می توان واحدهای معنایی در موسیقی کلاسیک ایرانی را نیز به دلیل شباهت های ساختاری و محتوایی با معماری ایرانی با روش هایی مشابه معین و معرفی نمود. موسیقی دستگاهی ایران، نیازمند تدوین فلسفه زیبایی شناسی است که بر مبنای اصول زیبایی شناسی هنر سنتی استوار گردیده باشد و پژوهش هایی از این دست می تواند در انجام این مهم، نقش بسزایی ایفا کند.

“تمامی محتوا مندرج در سایت متعلق به رسانه ریتم آهنگ می باشد و هرگونه کپی برداری با ذکر منبع بلامانع است.”