• صفحه نخست
• آشنایی با تکنیک های چاپ و انواع روش های چاپ دستی

انواع روش های چاپ و آموزش تکنیک های چاپ دستی
صنعت چاپ سرشار از خلاقیت، زیبایی و هنر است و برای علاقه‌مندان می‌تواند بسیار هیجان انگیز و لذت بخش باشد، اما پیش از هر قدمی، باید اصول و تکنیک های چاپ را آموخت؛ سپس برای بسط و گسترش افکار و خلاقیت‌ها گام برداشت.
 

به طور کلی روش ها و تکنیک های چاپ دستی به ۴ دسته عمده تقسیم می‌شوند:

اینتالیو (چاپ گود)
ریلیف (چاپ برجسته یا برآمده)
پلانوگرافیک (چاپ مسطح یا چاپ همسطح)
چاپ سیلک اسکرین یا چاپ شابلون
انواع تکنیک های چاپ دستی
سیلوگرافی: این روش شامل دو تکنیک چاپ لینولئوم و چاچ چوب است.

کالکوگرافی: کالکوگرافی همان روش حکاکی روی فلز است و به چهار روش چاپ اچینگ، چاپ درای پوینت، چاپ مزوتینت و چاپ آکواتینت انجام می‌شود.

لیتوگرافی: همان تکنیک چاپ دستی لیتوگرافی یا سنگی در گذشته است که البته امروزه از صفحات فلزی نیز در آن استفاده می‌کنند.

سریگرافی: چاپ سیلک اسکرین یا چاپ با شابلون است.

آموزش چاپ دستی لینولئوم و چاپ چوب:

در روش سیلوگرافی اغلب از کلیشه یا واسطه‌هایی چون لینولئوم و چوب استفاده می‌شود. در این تکنیک  چاپ بعد از حکاکی روی کلیشه و رنگی کردن آن با غلتک، طرح به کمک دستگاه پرس به سطح مورد نظر انتقال می‌یابد.
لینولئوم یک صفحه پلاستیکی و منعطف است که از آن برای کفی داخل کفش نیز استفاده می‌کنند. ولی چوب جنسی سخت و زمخت دارد و تفاوت این دو واسطه دقیقا به خاطر همین بافت‌های مختلف و متنوعی است که ارائه می‌دهند.

ابزار و وسایل مورد نیاز در تکنیک های چاپ دستی

یک صفحه چوبی با ضخامت کمتر از ۲ سانتی متر و یا یک لینولئوم
مغارهای مخصوص حکاکی روی چوب و لینو
مقوای چاپ دستی: باتوجه به این که که عمل چاپ با دستگاه پرس انجام می‌شود، سطح چاپ شونده باید مقاوم باشد. بنابراین مقوای ۲۰۰ تا ۳۰۰ گرم و ترجیحا با بافت ریز که طرح را بهتر نشان دهد، مناسب این کار است.
مرکب چاپ دستی
غلتک: برای انتقال رنگ به سطح کلیشه

برای شروع ابتدا طرح را به هر روشی که می‌خواهید روی سطح چوب یا لینو انداخته و سپس شروع به حکاکی بر اساس خطوط آن با مغار کنید. به یاد داشته باشید که قسمت‌های اصلی طرح که قرار است چاپ شوند را به رنگ دیگری درآورید تا بدانید کدام قسمت باید از روی کلیشه برداشته شود. نکته دیگر این است که طرح باید به صورت برعکس روی کلیشه انداخته شود تا در نهایت به صورت معکوس (طرح اصلی) چاپ شود.

مغارهای مخصوص این نوع حکاکی انواع مختلفی دارند و آگاهی از کاربرد هر یک از آنها کمک زیادی به شما خواهد کرد. مثلاً مغار شبیه به چاقو و کاتر مخصوص مشخص کردن و بریدن خطوط مرزی است و یا مغار V شکل برای حکاکی و برداشتن خطوط باریک و ظریف محیطی طرح بکار می‌رود. مغارU  شکل نیز برای برای برداشتن سطوح بزرگتر استفاده می‌شود. توجه کنید که اگر سطح حکاکی شده بسیار بزرگ است آن را به قدری عمیق کنید تا در مرحله رنگ‌گذاری با غلتک رنگی نشود.

بعد از آماده شدن کلیشه به مرحله رنگ‌گذاری می‌رسید. ابتدا رنگ چاپ را بدون رقیق کردن روی یک شیشه یا طلق بریزید و با کشیدن غلتک روی آن تمام قسمت‌های غلتک را با ضخامت یکسان آغشته به رنگ کنید. سپس غلتک را روی کلیشه حرکت دهید تا همه جای آن به صورت یکنواخت رنگی شود.
در مرحله بعد کاغذ را در دستگاه پرس بگذارید و جای کلیشه را روی آن مشخص و ثابت کنید. با پیچ یا اهرمی که کنار دستگاه پرس وجود دارد میزان فشار دستگاه را تنظیم کنید و در نهایت روی کلیشه و کاغذ یک نمد بیندازید.
در نهایت کاغذ و کلیشه را از سیلندر دستگاه به صورت یک بار رفت و یکبار برگشت عبور دهید. اکنون عملیات چاپ شما به پایان رسیده است و شما باید کاغذ را به آرامی از کلیشه جدا کنید و اجازه دهید تا خشک شود. اگر نمی‌خواهید بلافاصله عمل چاپ را تکرار کنید حتما با بنزین، نفت یا تینر سطح لینولئوم را تمیز کنید تا برای چاپ‌های بعدی آماده باشد و رنگ روی آن خشک نشود.

تکنیک های چاپ دستی 
چاپ فلز درای پوینت Dry Point

ابزار و وسایل مورد نیاز

یک سطح فلزی از جنس مس، روی یا آلومینیوم

مغار مخصوص برای حکاکی روی فلز

مرکب و رنگ مخصوص چاپ

دستگاه پرس و کاغذ با بافت۲۰۰ تا۲۸۰ گرم

یک وسیله حرارتی مانند هیتر یا گرمکن

سوهان و سمباده مخصوص آهن

در روش چاپ فلزی معمولا طرح مناسب طرحی است که دارای بافت‌هایی با خطوط و هاشور زیاد باشد.

برای شروع ابتدا باید کلیشه فلزی را از هرگونه چربی، مواد اضافی و خط و خش پاک کنید. شما همچنین باید تیزی لبه‌های فلز را با یک سمباده به صورت ۴۵ درجه بیاورید زیرا هم مانع بریده شدن کاغذ در هنگام فشار دستگاه پرس می‌شوید و هم از تجمع مرکب در اطراف کلیشه جلوگیری خواهید کرد.

فراموش نکنید که در این روش نیز طرح به صورت معکوس چاپ می‌شود.

معمولا کلیشه‌های فلزی مخصوص چاپ به صورت آماده در بازار وجود دارند.

اکنون با مغار مخصوص شروع به حکاکی روی فلز کنید. به خاطر سختی جنس فلز، هنگام کنده‌کاری خطوط احتمال دارد بخشی از اطراف آن برجسته و دارای بافت شود که در هنگام رنگ‌گذاری معمولاً مقداری مرکب در آن باقی می‌ماند و به کاغذ منتقل می‌شود. بوجود آمدن این بافت‌ها یکی از ویژگی‌های تکنیک درای پوینت است.

در روش چاپ به وسیله حکاکی روی فلز باید به این نکته توجه کنید که عمق خطوط طرح در هنگام حکاکی خیلی سطحی نباشند یعنی باید به قدری عمیق شوند که بتوانند مرکب را در خود نگه دارند.

گام بعدی که مرحله چاپ است به همان روش رنگ‌گذاری روی چوب یا لینو انجام می‌شود. یعنی پس از هموار کردن رنگ روی شیشه، با غلتک آن را به کلیشه فلزی انتقال دهید. نکته مورد توجه در این مرحله این است که به رنگی که روی شیشه می‌گذارید باید مقدار کمی پودر کربنات منیزیم اضافه و مخلوط کنید زیرا چسبندگی مرکب چاپ را افزایش می‌دهد و مانع از خروج آن از قسمت‌های عمیق حکاکی شده می‌شود.

سپس با یک پارچه نخی کلیشه را آرام تمیز کنید و حواستان باشد که مرکب‌های داخل خطوط طرح پاک نشوند. بهتر است با کاغذ پوستی و مقدار کمی پودر کربنات منیزیم سطح فلز را بار دیگر تمیز کنید. این کار باعث می‌شود تا چربی‌های اضافه روی فلز از بین بروند. حال طرح شما به وضوح مشخص است.

مرکب چاپ به خاطر گذشت زمان معمولاً کمی سفت می‌شود به همین دلیل باید کلیشه فلزی را قبل از انجام مرحله چاپ با هیتر گرم کنید تا مرکب شل شود.

برای شروع مرحله چاپ قبل از هر کاری ابتدا کاغذ را به مدت معین زیر شیر آب نگه دارید یا آن را در ظرفی پر از آب فرو ببرید و پس از خروج، آب اضافه آن را با روزنامه یا کاغذ کاهی بگیرید یعنی در مرحله چاپ، کاغذ باید فقط کمی نمناک باشد نه خیس.

اکنون عملیات گذاشتن کاغذ در دستگاه پرس و قرار دادن کلیشه در جای مناسب را انجام دهید. یادتان باشد که همیشه یک نمد باید بین سیلندر و کلیشه قرار بگیرد. سپس فشار دستگاه را تنظیم و سیلندر را به صورت یک بار رفت و برگشت حرکت دهید. در نهایت کاغذ را به آرامی از روی صفحه فلزی بردارید و بلافاصله کلیشه را با بنزین نفت و یا تینر تمیز کنید.

تکنیک های چاپ دستی 
چاپ فلز اچینگ یا خیس

در این روش به جای کنده‌کاری با مغار از اسید استفاده می‌کنند. به این صورت که ابتدا طرح را روی کلیشه فلزی انتقال می‌دهند و سپس قسمت‌های اضافی یعنی بخش‌هایی که جزو طرح نیستند با یک ماده و ماسک مخصوص ضد اسید پوشانده می‌شوند.

سپس صفحه فلزی را در تشت پر از اسید قرار می‌دهند تا تمام خطوط و شیارهایی که با آن ماده ضد اسید پوشیده نشده، گود و به اصطلاح خورده شود. زمان غوطه‌ور بودن کلیشه در اسید بستگی به عمق حکاکی، جنس فلز و دمای آن دارد. در نهایت صفحه را خارج و قسمت‌های اسیدی و ضد اسیدی را کاملا با آب می‌شویند.

توجه داشته باشید که این روش خطرات زیادی دارد و مهارت بالایی می‌طلبد پس برای اولین بار حتما آن را زیر نظر یک متخصص انجام دهید.

چاپ سیلک اسکرین

تکنیک سیلک اسکرین نوعی چاپ به روش شابلونی است. یعنی رنگ از قسمت‌های باز کلیشه عبور می‌کند و به سطح کاغذ می‌رسد. استفاده از تور ابریشمی بهترین کلیشه برای این روش چاپ است. پس در قدم اول باید توری ابریشمی را برای یک چهارچوب یا قاب محکم کشیده و ثابت کنید.

اکنون طرح مورد نظر را زیرتوری قرار دهید و با یک مداد آن را به توری منتقل کنید. سپس طرح را بردارید و با یک قلم مو یا کاردک، چسب مخصوص را به قسمت‌های منفی طرح بزنید تا بدین ترتیب منافذ توری در آن قسمت‌ها بسته شوند.

در مرحله بعد مقوای مناسب را به زیر چهارچوب و توری بچسبانید و چهارچوب را به میز مخصوص چاپ سیلک اسکرین که مجهز به گیره‌هایی برای نگهداری چهارچوب است فیکس کنید.

برای مرحله رنگ‌گذاری باید رنگ را با استفاده از یک کارد یا قاشق در قسمت بالای چهارچوب بریزید و با استفاده از یک اسکوئیجی (کاردک مخصوص سیلک اسکرین) با زاویه ۴۵ درجه و با مقداری فشار، رنگ را به قسمت پایین چهارچوب هدایت کنید. با این روش رنگ از منافذ باز توری عبور کرده و روی کاغذ مورد نظر منتقل می‌شود. در نهایت کاغذ را از زیر توری بردارید و اجازه دهید تا کاملا خشک شود.

معمولاً رنگ‌های روغنی یا پلاستیکی ساختمان و با همان غلظت داخل قوطی نیز برای تکنیک سیلک اسکرین مناسبند.

چاپ دستی روی شیشه‌ای
در این روش واسطه و کلیشه شما شیشه است. البته شما می‌توانید از هر وسیله صاف و مسطح دیگری برای این تکنیک استفاده کنید اما شفافیت شیشه به شما این امکان را می‌دهد تا طرح خود را زیر آن قرار دهید و به آسانی به شیشه منتقل کنید.
برای شروع طرح مورد نظر را زیر شیشه بگذارید و سپس به کمک قلم مو طرح را با رنگ چاپ یا رنگ روغن نقاشی رنگ‌آمیزی کنید. بعد از اتمام کار، کاغذ، پارچه یا هرنوع سطح چاپ شونده را روی شیشه قرار دهید و با فشار دست روی آن بکشید تا رنگ کاملاً از شیشه به سطح مورد نظر منتقل شود. توجه کنید که در این روش نیز طرح به صورت معکوس بر روی کاغذ می افتد.

“تمامی محتوا مندرج در سایت متعلق به رسانه ریتم آهنگ می باشد و هرگونه کپی برداری با ذکر منبع بلامانع است.”