• صفحه نخست
• علینقی وزیری

علینقی وزیری (زاده 9 مهر 1265 – درگذشت 18 شهریور 1358) مشهور به کلنل وزیری، موسیقی‌دان ایرانی و از پیشگامان آهنگسازی برای اجرای ارکستری موسیقی ایرانی بود. او به جهت تأثیرات زیادی که بر موسیقی سنتی ایران گذاشت، از جمله ایجاد روشی برای نت‌نویسی و تدوین شیوه  ردیف شهرت دارد.

پدرش موسی‌خان وزیری معروف به موسی‌خان میرپنج، سرتیپ قزاق‌خانه بود و مادرش بی‌بی‌خانم وزیری (با نام اصلی بی‌بی‌خانم استرآبادی) مؤسس «مدرسه نسوان» (اولین دبستان دخترانه در تهران) بود.

وزیری چهار برادر با نام‌های حسنعلی، علی‌اصغر، علیرضا و فتحعلی، و سه خواهر با نام‌های مولود، خدیجه و مریم داشت (که این کوچکترین خواهرش، بعدها همسر غلامحسین بنان شد).

به عقیده هوشنگ شهابی، وزیری استعداد موسیقی را از مادرش به ارث برده بود چرا که بی‌بی خانم تنبک می‌نواخت و برادرش هم نوازنده تار بود.

وزیری در تهران به دنیا آمد و از طریق پدرش در نوجوانی (چهارده سالگی) به خدمت ارتش درآمد و از همین راه با موسیقی نظامی آشنا شد. اگر چه در باقی عمرش مدت‌های زیادی در زمینه های نظامی مختلف کار کرد و حتی به درجه کلنلی هم رسید، اما علاقه او به موسیقی نهایتا بر تمایلش به امور نظامی چیره شد و بیشتر عمرش را صرف موسیقی کرد.

او در مدرسه سن لویی در تهران آموزش دیده بود، که پس از آن در سی‌سالگی به اروپا رفت و در آلمان و فرانسه موسیقی را به شیوه غربی یاد گرفت. وزیری پس از بازگشت به تهران، «مدرسه عالی موسیقی» را برای آموزش موسیقی به روش غربی بنا کرد.

در سال 1288 وزیری که در خانواده‌ای مشروطه‌خواه بزرگ شده‌بود، اندیشه‌هایی انقلابی پیدا کرده بود و در طی رفتن به ماموریت از سوی ارتش، منجر به درگیری او با فرمانده روس قشون کرج شد. پس از آن برای فرار از محاکمه مدتی پنهانی زندگی کرد و در آن مدت با آزادی‌خواهان آن دوران همکاری نمود و برایشان اسلحه و فشنگ جمع‌آوری ‌کرد و به همراه آنان و مشروطه‌خواهان در تهران به مبارزه با قزاق‌ها پرداخت.

وزیری تا سال 1290 در ارتش ماند و در این مدت در عملیاتی برای مقابله با لشگرکشی سالارالدوله به سمت تهران نیز نقش داشت؛ ولی در سال 1290 پس از ماجرای اخراج مورگان شوستر از ایران، از شرایط کشور دل‌زده شد و برای مدتی طولانی فعالیت در ارتش را رها کرد و به کارهای علمی و هنری مشغول بود.

وزیری اولین بار در 19 سالگی ازدواج کرد. از این ازدواج تنها یک فرزندِ دختر به نام «بدر آفاق» باقی ماند. بدر آفاق بعدها با حسینعلی ملاح ازدواج کرد که ده سالی از او کوچکتر بود؛ ملاح از پیروان سرسخت وزیری بود و بعداً خود تبدیل به یک موسیقی‌شناس شد. زمانی که وزیری به اروپا سفر کرد از همسرش «اختر خانم» جدا شده بود. در سال 1937 م. با عذرا حجازی (خواهر محمد حجازی) ازدواج کرد.

در سال 1292 وزیری یک بار دیگر به ارتش پیوست. در همین سال دخترش «بَدرآفاق» نیز به دنیا آمد و در ابتدا وزیری به همین دلیل از پیوستن به ارتش سر باز زد اما نهایتاً پس از دیدار با شوکت الملک (حاکم قائنات) با این امر موافقت کرد.

در سال 1295 وزیری در تهران ساکن شد و از فعالیت‌های نظامی برای همیشه کناره گرفت تا برای تحصیل موسیقی به اروپا برود. 

وی همچنین نت‌نویسی را در موسیقی سنتی ایران ترویج کرد و دو علامت عَرَضیِ سُری و کُرُن را به همین منظور ابداع نمود. وزیری برای اولین بار ردیف موسیقی ایرانی را به صورت مکتوب به نت درآورد و شاگردان بسیاری نیز تربیت کرد، و از این طریق، تأثیرات ماندگاری بر موسیقی سنتی ایران گذاشت.

وزیری چندین کتاب مهم در زمینه موسیقی ایرانی (از جمله کتاب دستور تار و کتاب موسیقی نظری) و نیز راجع به زیبایی‌شناسی نگاشت. از وزیری چند قطعه ضبط شده (روی صفحه) به جای مانده ‌است. همچنین چندین تئاتر نوشت و روی صحنه برد. او باشگاهی به نام کلوپ موزیکال برای فعالیت‌های هنری (موسیقی و نمایش) ایجاد کرد. از وزیری به عنوان اولین کسی که اعتدال مساوی را در موسیقی سنتی ایرانی ترویج کرد نام برده می‌شود. ابداعات وزیری و علاقه‌اش به ترویج روش غربی آموزش موسیقی، مورد انتقاد موسیقی‌دانان هم‌عصر او و پس از او بوده ‌است، اما منتقدان در این که وزیری تأثیری ماندگار بر موسیقی ایرانی گذاشته هم‌نظر هستند.

وزیری چند صفحه گرامافون از اجراهای موسیقی خودش (به ویژه تصنیف‌ها و سرودها) را در دهه‌های 1920 و 1930 میلادی برای فروش منتشر کرد. همچنین پس از ملی شدن صنعت نفت ایران در اسفند 1329، یک سمفونی به همین مناسبت ساخت که با نام «سمفونی نفت» منتشر شد. او این سمفونی را با ساز تار آهنگسازی کرد. گفته می شود سمفونی نفت آخرین اثر موسیقی ساخته وزیری است.

آثار دیگر

مارش ظفر، مارش لشکر جنوب، مارش ایران و ..

سرود ورزشکاران، سرود ای وطن، سرود پاینده ایران و ..

اپرت گلرخ، دایی کچل، جدایی، پانتومیم دزدی بوسه و ..

درگذشت

آخرین مقام دولتی وزیری، ریاست شورای عالی موسیقی رادیو در سال 1342 بود و در سال 1344 از خدمات دانشگاهی نیز بازنشسته شد. در دهه پایانی عمرش، وزیری شاهد تحولات سیاسی ایران و وقوع انقلاب اسلامی بود اما پیش از آن که موسیقی ایران پس از انقلاب دوباره رونق بگیرد، در 18 شهریور 1358 (9 سپتامبر 1979) در سن 92 سالگی در خانه‌اش در دامنه رشته‌کوه البرز در شمال تهران (و یا بنا بر روایتی در بیمارستان جم تهران) درگذشت.

“تمامی محتوا مندرج در سایت متعلق به رسانه ریتم آهنگ می باشد و هرگونه کپی برداری با ذکر منبع بلامانع است.”