فرش :
کلمهای است عربی و به هر آنچه که گستردنی یا پهن کردنی باشد گفته میشود معادل فارسی آن قالی، قالیچه و ... میباشد.
مقاط :
در هر نوع فرش یا تابلوفرش، اصطلاحی به نام مقاط وجود دارد که به معنی 12000 گره میباشد. یعنی هر فرش که دارای 5 مقاط باشد به معنی آن است که تعداد گره آن فرش 12000 ضرب در 5 عدد گره میباشد.
هرچه تعداد مقاط در یک فرش بیشتر باشد یعنی تعداد گره های آن فرش بیشتر میباشد و در نتیجه زحمتی که بافنده برای بافت آن فرش کشیده بیشتر بوده و در نتیجه قیمت فرش نیز بالاتر است.
برای محاسبه مقاط یک فرش باید (تعداد رج) را در (تعداد گره در هر رج) ضرب کرده و حاصل را بر 12000 تقسیم کنید. برای مثال اگر یک فرش دارای 800 رج باشد و در هر رج 600 گره وجود داشته باشد، مقاط آن فرش به این صورت حساب میشود که 800 را در 600 ضرب میکنید و حاصل را بر 12000 تقسیم میکنید. 12000 / 600 * 800 که میشود 12000 / 480000 و حاصل این تقسیم میشود 40. یعنی این فرش دارای مقاط 40 میباشد.
رجشمار :
به تعداد رجهای بافته شده (یا گرههای زده شده) در یک گره ذرعی رجشمار میگویند. اندازه گره ذرعی بستگی به سبک بافت فرش (آذری یا فارسی) دارد. در یک تعریف دیگر، تعداد گره های بافته شده در هر 7 سانتیمتر را رجشمار مینامند.
رجشمارهای معمول در بازار ایران 40 ، 46 ، 50 ، 60 ، 70 و 80 میباشند. برای مثال فرشی که با رجشمار 46 بافته شده، در هر 7 سانتیمتر از فرش، 46 گره زده شده است.
دار :
به دستگاه قالیبافی برای چله کشی و بافت که از چوب یا فلز تهیه شده باشد اصطلاحاً دار گفته میشود که اجزا آن عبارتند از: سردار زیردار و راست روها. دارها بسته به نحوه قرار گرفتن بر روی زمین به انوع عمودی و افقی و غیره تقسیم میشوند.
خامه :
اصطلاحاً در هنر فرشبافی به نخ پشمی مورد استفاده برای پرزهای فرش است که به صورت دو لا تهیه میشود خامه گفته میشود.
متریک :
واحد اندازهگیری ضخامت خامه پشمی مورد مصرف در قالیبافی است. به عدد طولی خامه پشمی یک لا بر حسب متر که وزن آن یک گرم باشد میگویند لذا هر چه عدد متریک بیشتر بشود خامه پشمی یک لا ظریفتر میگردد. متداولترین اعداد متریک در خامهها 3 الی 10 میباشند.
تار (چله) :
نخهایی هستند نازک، چند لا شده و پر پیچ و تاب که معمولاً از جنس پنبه بوده و برای بافت فرش بایستی بر روی دار بطور عمودی نصب گردند و وظیف آن نگهداری گرههای فرش میباشند. جنس چلهها برای فرشهای ریزبافت به منظور برخورداری از استحکام لازم، ابریشمی انتخاب میشوند و در فرشهای بافت مناطق عشایری و روستایی جنس چلهها را به جهت مقاومت بیشتر در برابر سرما و رطوبت و همچنین ایجاد نرمی و انعطاف لازم در فرش که برای کوچ کردن امری ضروری است از پشم انتخاب مینمایند.
پود :
پودها نیز معمولاً از جنس پنبه میباشند و به صورت افقی در بافت فرش استفاده میشوند و وظیفه آن نگهداری چلهها در کنار یکدیگر میباشد پودها را معمولاً به جهت رویت بهتر (در لابلای چلهها) و رفع جمعشدگی رنگ میکنند که این رنگرزی نیز به دلیل مقرون به صرف بودن و آسانتر بودن با نیل صورت میپذیرد. پودها بسته به محل عبور آنها از بالا یا زیر ضربدری و یا ضخامت آنها به انواع مختلفی تقسیم میشوند.
ذرع :
واحد اندازهگیری طول فرش از قدیم میباشد که در مناطق ترکی باف معادل 112 سانتیمتر و مناطق فارسیباف معادل 104 سانتیمتر و در مناطق کرمانیباف 108 سانتیمتر است.
ترنج :
به بخش مرکزی فرش که معمولاً مدور یا بیضی شکل است ترنج گفته میشود.
سرترنج :
معمولاً در ابتدا و انتهای طرح ترنج، قالبی به همراه اجزا طرح کشیده میشود که اصطلاحاً به آنها سرترنج میگویند
شکل دیگری از تعاریف نیز در ادامه می آید:
فرش
كلمهای است عربی و به هر آنچه كه گستردنی باشد گفته ميشود معادل فارسی آن قالي، قاليچه و … ميباشد.
پشم
ليف پروتئينی و مجعد است كه روی پوست گوسفندان ميرويد و بر اثر سوختن بويی مشابه بوی موی سوخته از خود متصاعد مينمايد و پس از دور كردن شعله خاموش ميشود و خاكستری نرم و پودر مانند باقی ميگذارد.
كرك
الياف ظريف لابلای موی بز يا شتر است و ليكن در فرش، به الياف ظريف و بلند پشمی (مانند پشمهای گوسفندان نژاد مرينوس در استراليا و يا بلوچ) كرك گفته ميشود.
پشم بهاره
پشمی است كه طی روزهای آخر زمستان يا اول بهار، قبل از بارش اولين باران بهاری بر روی گوسفندان چيده شده باشد كه بخاطر داشتن لطافت و طول زياد و نداشتن خار و خاشاك از پشم پاييزه مرغوبتر است.
خامه
اصطلاحاً در هنر فرشبافی به نخ پشمی مورد استفاده برای پرزهای فرش است كه به صورت دو لا تهيه ميشود خامه گفته ميشود.
متريك
واحد اندازهگيری ضخامت خامه پشمی مورد مصرف در قاليبافی است. به عدد طولی خامه پشمی يك لا بر حسب متر كه وزن آن يك گرم باشد ميگويند لذا هر چه عدد متريك بيشتر بشود خامه پشمی يك لا ظريفتر ميگردد. متداولترين اعداد متريك در خامهها 3 الی 10 ميباشند.
ابريشم
الياف بسيار بلند پروتئينی هستند كه كرم ابريشم برای توليد پيله در اطراف خود ترشح ميکند.
دنير
واحد اندازهگيری ضخامت الياف ابريشم است و به وزن 9000 متر ليف ابريشمی بر حسب گرم گفته ميشود لذا برعكس عدد متريك هر چه عدد دنير بيشتر شود ليف ابريشمی ضخيمتر ميگردد. دنير 60 الی 160 در قاليبافی مصرف دارد و ظريفتر از آن (كمتر از دنير 60) را در پارچهبافی استفاده مينمايند.
پنبه
الياف سلولزی است كه از گياه پنبه به دست ميآيد و بر اثر سوختن بوی كاغذ سوخته از خود متصاعد مينمايد و پس از دور شدن از آتش خاموش ميشود و خاكستری نرم و پودر مانند باقی ميگذارد.
نمره
به تعداد كلافهای (HANK) 840 ياردی (يك يارده = 44/91 سانتيمتر) نخ پنبهای يك لا در يك پوند (يك پوند = 59/453 گرم) ميگويند و معمول] نمره نخ يك لای پنبهای مورد استفاده در قاليبافی 5، 10، 20 و بعضاً 40 ميباشد.
تار (چله)
نخهايی هستند نازك، چند لا شده و پرتاب كه معمولاً از جنس پنبه بوده و برای بافت فرش بايستی بر روی دار بطور عمودی نصب گردند و وظيفه آن نگهداری گرههای فرش ميباشند. جنس چلهها برای فرشهای ريزبافت به منظور برخورداری از استحكام لازم، ابريشمی انتخاب ميشوند و در فرشهای بافت مناطق عشايری و روستايی جنس چلهها را به جهت مقاومت بيشتر در برابر سرما و رطوبت و همچنين ايجاد نرمی و انعطاف لازم در فرش كه برای كوچ كردن امری ضروری است از پشم انتخاب مينمايند.
گرهزدن
به تاباندن خامههای پشمی يا ابريشمی به دور چلههای فرش در حين بافت گره زدن ميگويند.
ذرع
واحد اندازهگيری طول فرش از قديم ميباشد كه در مناطق فارسيباف معادل 104 سانتيمتر و در مناطق كرمانيباف 108 سانتيمتر و در مناطق آذريباف 112 سانتيمتر است.
چارك
به 4/1 ذرع، چارك گفته ميشود كه در مناطق فارسيباف 26 سانتيمتر است و در مناطق آذريباف 28 سانتيمتر است.
گره ذرعي
به 16/1 ذرع و يا به 4/1 چارك گره ذرعی ميگويند كه در مناطق فارسيباف 5/6 سانتيمتر و در مناطق آذريباف 7 سانتيمتر است.
رج
به رديف طولی و عرضی گرهها رج ميگويند.
رجشمار
به تعداد رجهای بافته شده (يا گرههای زده شده) در يك گره ذرعی رجشمار ميگويند. اندازه گره ذرعی بستگی به سبك بافت فرش (آذری يا فارسي) دارد.
ريشه
به پايه و اساس هر چيزی ريشه گويند كه در فرش پايه و اساس را جفت چلهها (يك چله زير و يك چله رو) يعنی همان ريشهها انجام ميدهند. بديهی است كه اگر ريشههای فرش (جفت چلهها) را از ساختمان فرش خارج كنيم آن فرش كاملاً از هم گسيخته ميشود و اين ريشهها هستند كه پس از نصب بر روی دار امكان بافت را ميسر ساخته و ابعاد و رجشمار فرش را مشخص مينمايند.
طول پرز
به ارتفاع پرزهای فرش گفته ميشود.
چله كشي
به نصب تار بر روی دار جهت بافت فرش به صورتی كه تارها يك در ميان زير و رو باشند چلهكشی ميگويند چلههای زير در پشت فرش قرار گرفته و توسط بدنههای پرز پوشانده ميشوند و چلههای رو نيز در داخل فرش قرار ميگيرند عمل چلهكشی به سه روش فارسی وآذری و يا تلفيقی انجام ميشود.
کمانه
چوب يا قطعهای لولهای شكل است كه محل چلههای زير و رو را در فرش تغيير ميدهد و باعث ميشود تا يك رديف ضربدری در چند سانتيمتری دم بافت بوجود آيد.
سه لا گرد (سه لا سه گرد)
در مناطقی مانند كاشان و اصفهان و … به منظور ايجاد استحكام در چلهها ابتدا نخهای نازك چله را در سه گروه و در جهت عقربههای ساعت (S) تاب ميدهند سپس اين سه گروه را روی هم گذاشته و به منظور باز نشدن تاب اوليه در جهت عكس عقربههای ساعت (Z) ميتابند. بديهی است هر چه تعداد لاها و تاب نخ بيشتر شود استحكام نخ نيز بيشتر ميشود.
پود
پودها نيز معمولاً از جنس پنبه ميباشند و به صورت افقی در بافت فرش استفاده ميشوند و وظيفه آن نگهداری چلهها در كنار يكديگر ميباشد پودها را معمولاً به جهت رويت بهتر (در لابلای چلهها) و رفع جمعشدگی رنگ ميكنند كه اين رنگرزی نيز به دليل مقرون به صرف بودن و آسانتر بودن بانيل صورت ميپذيرد. پودها بسته به محل عبور آنها از بالا يا زير ضربدری و يا ضخامت آنها به انواع زير تقسيم ميشوند.
پود زير (پود ضخيم)
در اين نوع پود كه نخها در يك جهت تابيده ميشوند هر چه تعداد لاهای نخ و مقدار تاب آن كمتر باشد بهتر است پود زير ضخيمتر ميباشد و از زير ضربدری چلههای فرش به طور مستقيم عبور داد ميشود.
پود رو ( پود نازك)
در اين نوع بايستی از تعداد لاها و تاب بيشتری استفاده شود تا پود ضمن نازك بودن از استحكام لازم نيز برخوردار باشد پود نازك از بالای ضربدری عبور داده ميشود و پس از دور زدن چلههای زير و رو بر روی پود زير به شكل زيگزاگ قرار ميگيرد.
ابزار بافت
به وسايلی كه برای بافت فرش مورد استفاده قرار ميگيرند گفته ميشود كه اهم آنها عبارتند از:
دار:
به دستگاه قاليبافی كه از چوب يا فلز تهيه شده باشد اصطلاحاً دار گفته ميشود كه اجزا آن عبارتند از: سردار زيردار و راست روها. دارها بسته به نحوه قرار گرفتن بر روی زمين به انوع زير تقسيم ميشوند:
الف) دارهای افقي:
دارهايی هستند كه به موازات سطح زيمين نصب ميشوند و بافنده برای بافت بايستی روی آن بنشيند لذا عوارض حادی در انحنای ستون فقرات و شكل لگن خاصره ايجاد ميشود. دارهای افقی مورد استفاده در خانوادههای كوچنشين فاقد راستروها ميباشند تا عمل نصب و حمل و نقل به سهولت انجام شود.
ـ حاشيه:
معمولاً به دو شكل باريك و پهن اطراف طرح مركزی فرش را ميپوشاند و وجود يك حاشيه پهن در ميان حاشيههای باريك باعث ميشود تا تعداد آنها فرد باشد.
ـ زمينه:
بخشی است در ميان فرش كه گلها و اجزا طرح بر روی آن نقش بستهاند و اغلب در رنگهای لاكي، كرم و سرمهای انتخاب ميشود.
ترنج:
به بخش مركزی فرش كه معمولاً مدور يا بيضی شكل است ترنج گفته ميشود.
سرترنج:
معمولاً در ابتدا و انتهای طرح ترنج قالبی به همراه اجزا طرح كشيده ميشود كه اصطلاحاً به آنها سرترنج ميگويند
“تمامی محتوا مندرج در سایت متعلق به رسانه ریتم آهنگ می باشد و هرگونه کپی برداری با ذکر منبع بلامانع است.”