• صفحه نخست
• مشخصات قالی کاشان

دانستنی هایی در مورد فرش دستبافت کاشان

فرش‌هاي دستباف به فرشهایی گفته می شود که گره به گره آن توسط دست هنرمندان و فرش بافان زده شده و سرشار از هنر و ارزش است . در کل فرش دستبافت کاشان در قالب سه دسته اصلی با نام های : ترنج ، خشتي و افشان با استفاده از دستگاه و دارهای قالی بافته می شوند .

در ميان سه دسته مطرح شده لچک ‌ترنج در سراسر دنیا طرفدارانی به خود جلب کرده و از پرفروش ترین آثار هنر نساجی کاشان است که مي‌توان ادعا داشت فرش ترنجی در اکثر خانه‌ هاي ايرانيان وجود دارد . حاشيه‌ هاي پهن در چهار طرف فرش و وجود طرحي بيضي يا دايره وار در ميان آن از نگاره های مختص ترنج و ویژگی اصیل فرش دستبافت است .

 استقبال زیاد ناشی از نگاره های متقارنی است که در چهار ربع فرش قرار گرفته و همگی به سمت محراب به عنوان نقطه تمرکز جمع شده اند . ترنج برگرفته از معماري ساختمان‌هايی ست که در آخر دوره اشکانيان شهرت فراوانی داشتند و بر سردر ایوان و حياط ساختمان‌هاي دوره اشکانیان گچ بری می شدند .

لچک‌ هایي در اطراف فرش وجود دارد که نماد باغچه ‌هاي سرسبز خانه های قدیمی است که خانواده ها را دور هم جمع می کرده ، همچنین محراب یا ترنج را می توان به حوض وسط حیاط که به شکل بیضی یا دایره ساخته می شده است نیز نسبت داد .

در طرح های افشان که بعدها بوجود آمد و توانست دسته ای از فرشهای دستبافت کاشان را به خود اختصاص دهد ، ویژگی بارز آن این است که لچک و ترنج از نقشه حذف اما حاشیه حفظ شد .

طرح افشان همانطور که از نامش مشخص است افشان و آشفته بوده است ، بدین صورت که در وسط فرش طرحی از گلها با ساقه بلند و پربرگ دیده می شود و در انتها هر شاخه منشعب و شاخه های دیگری بوجود می آیند .

در طرح خشتي به عنوان آخرین طرح معروف در حال حاضر به صورت خشت تمام سطح داخلي فرش را پوشانده است . مستطيل‌هاي مساوي شبیه به خشت فرش را به چند قسمت تقسيم کرده که در درون هر خشت نقشي متفاوت دیده می شود . نقوش درون خشت ها به هیچ عنوان تکراری و متقارن نیستند بلکه عدم تقارن و متفاوت بودن هر مستطیل نشانه مرغوبیت و ارزش بیشتر این محصول است . طرح های نام برده از معروفترین انواع فرشهای دستبافت کاشان هستند اما به این سه دسته محدود نمی شوند میتوان از انواع آن به گبه ، فرش‌هاي ترکمن و غیره اشاره کرد .

چرا فرش دستباف بهتر است؟

فرش و قالی دستباف اصیل تبریز، کاشان یا قم بر اثر پا خوردن، نور و شست‌وشو زیباتر می‌شود و هیچ‌گاه چشم‌نوازی خود را از دست نمی‌دهد. اگر الیاف فرش با استفاده از مواد طبیعی رنگ شده باشد، هر چه فرش بیشتر پا بخورد و بماند، ارزش مالی و هنری بیشتری پیدا می‌کند.

در بافت فرش دستباف از الیاف طبیعی استفاده می‌شود و به همین دلیل در تابستان خنک و در زمستان گرم است. اما فرش ماشینی به خاطر مواد پلاستیکی این ویژگی را ندارد.

این را هم به یاد داشته باشید که برخی از الیاف‌های مصنوعی برای کودکان، یا افراد مبتلا به بیماری‌های مانند آسم و آلرژی، حساسیت‌زا و مضر هستند. اما الیاف طبیعی فرش دستباف هیچ گونه حساسیتی ایجاد نمی‌کنند.

علاوه بر این‌ها، فرش دستباف به دلیل استفاده از پشم، ابریشم و پنبه الکتریسیته‌ی ساکن تولید نمی‌کند.

جذابیت دیگر فرش دستباف طرح‌ها و رنگ‌های متنوع و آرامش‌بخش آن است که می‌تواند برای هر سبک و سلیقه‌ای مناسب باشد.

کدام طرح را انتخاب کنم؟

بیشتر ما وقتی به قالی دستباف فکر می‌کنیم، یاد یک قالی با رنگ زمینه‌ی لاکی-قرمز می‌افتیم که یک گل بزرگ (ترنج) در وسط و ۴ بخش سه گوش پر از گل و برگ واسلیمی (لچک) در چهار گوشه دارد.

خیلی‌ها این طرح را تکراری می‌دانند. البته همین طرح لچک و ترنج که برای ما تکراری است یکی از اصیل‌ترین طرح‌های قالی ایران است که در بازارهای جهانی کلی طرفدار دارد.

ولی خب طرح قالی ایرانی فقط لچک ترنج آن هم با زمینه‌ی لاکی نیست؛ طرح‌های زیاد دیگری هم داریم که بعضی‌هایشان در حال فراموش شدن هستند.

نکات زیر شما را در انتخاب طرح مناسب فرش دستباف راهنمایی خواهد کرد.

۱. اگر یک قالی ریزبافت و هنری می‌خواهید که کف خانه‌اتان را مثل یک باغ گل در فصل اردیبهشت تزئین کند، می‌توانید قالی لچک و ترنج یا «شکارگاه» تبریز، قم و اصفهان را بخرید یا «ریزماهی» خوی و «هزاره هریس» مرند. البته این نوع فرش‌ها گران هستند.

۲. اگر دنبال قالی‌هایی با نقوش روستایی و ایلیاتی هستید، می‌توانید طرح‌های «انسان و حیوان»، «گل و مرغ»، «درختی» «درخت و انسان» و «پای شتر» استان‌های فارس، خراسان شمالی، کردستان و گلستان را بخرید. بعضی از این نوع طرح‌ها به دلیل درشت‌بافی، ارزان‌تر هم هستند.

۳. اگر می‌خواهید خانه‌اتان با فرش‌های ساده تزئین شود و فضای آرامش‌بخشی را در خانه به‌وجود بیاورید، سراغ قالی‌های کویری کرمان و اردکان بروید. زمینه‌ی این قالی‌ها مثل طبیعت کویر به رنگ‌های شتری، خاکستری و کرم است. طرح‌های «کف ساده» که در آن زمینه‌ی اطراف لچک و ترنج خالی از هر نوع نقشی است، «محرمات»، «راه‌راه» و «قاب قرآنی» از همین نوع هستند.

۴. اگر دنبال طرح‌های مدرن هستید که به مبل‌های راحتی و اسپرت بیاید، یکی از طرح‌های هندسی «خشتی»، «‌قابی»، «میناخانی»، «بته جقه» اصفهان، کاشان یا اراک را بخرید.

۵. اگر دنبال قالی‌های دستباف ارزان هستید می‌توانید طرح‌های ریزماهی، محرابی و لچک ترنج استان‌های همدان، کاشان و زنجان را بخرید که از پشم کلفت بافته می‌شود.

چطور کیفیت فرش دستباف را تشخیص بدهم؟

تا اینجا با انواع طرح‌های فرش دستباف آشنا شدید، اما مهم‌ترین نکته هنگام خرید فرش، تشخیص کیفیت آن است. در ادامه راهکارهایی را برای تشخیص کیفیت فرش دستباف معرفی می‌کنیم و به ایراداتی که ممکن است در یک فرش دستباف وجود داشته باشد می‌پردازیم.

بررسی فرش از لحاظ طرح و اندازه (تقارن)

برای خرید فرش باید به اندازه‌های آن توجه کنید. چند سانتی‌متر اختلاف در ابعاد فرش در قسمت‌های بالا و پایین طبیعی است و اصولاً از ویژگی‌های فرش دستباف به شمار می‌رود، پس می‌توان از آن چشم‌پوشی کرد؛ ولی اختلاف اندازه‌ی بیشتر از این، به‌خصوص در قالیچه‌های کوچک، عیب فرش به شمار می‌رود.

با تا کردن فرش از وسط و روی هم قرار دادن بالا و پایین آن می‌توان تقارن طرح را نسبت به محورهایی که از مرکز فرش می‌گذرند، تشخیص داد. با متر یا خط‌کش مدرج هم می‌توانید فاصله‌ی نقاط مختلف فرش را نسبت به هم بسنجید.

اگر فاصله‌ی لبه‌های بالا و پایین قالی تا وسط ترنج، بیش از ۳ سانتی‌متر با هم تفاوت داشته باشد، از ارزش و قیمت قالی کم می‌شود.

به تقارن رنگ در اشکال بافته شده در فرش هم توجه کنید. علاوه بر این، دقت کنید موتیف‌ها و اشکال طرح در متن فرش ناتمام گذاشته نشده باشند. هر خط و شاخه‌ای باید شکل و امتداد طبیعی خود را داشته باشد و ناگهان در میان طرح قطع و ناپدید نشده باشد.

اطمینان از ثبات رنگ‌های فرش

فرش را باید از زوایای مختلف و در نور طبیعی بررسی کرد. رنگ فرش در جهت خواب آن، تیره‌تر از رنگ فرش در خلاف جهت خواب آن به نظر می‌رسد. در نتیجه خطوط طرح در جهت عکس خواب به شکل مشخص‌تری دیده می‌شود.

فراموش نکنید رنگ فرش باید در تمام سطح آن یکنواخت باشد. به‌ویژه در فرش‌های کف ساده، دو رنگی و اختلال رنگ نمود بیشتری پیدا می‌کند.

دقت کنید رنگ فرش به اندازه‌ی کافی غنی و کامل باشد و قسمت انتهایی پرز با رنگ سطح فرش اختلاف نداشته باشد؛ چنین اختلاف رنگی نشان می‌دهد که فرش با رنگ‌های جوهری رنگ شده است.

نکته: با مالیدن یک تکه پارچه‌ی مرطوب روی قسمت‌های مشکوک به رنگ‌دار بودن می‌توانید از ثابت بودن رنگ‌های فرش اطمینان حاصل کنید.

بررسی کیفیت پرزهای فرش

پرز فرش باید بادوام، درخشان و انعطاف‌پذیر باشد. فرش‌هایی که پرز آن‌ها نرم است، نسبت به فرش‌هایی با پرز ضخیم، دوام کمتر و تمایل بیشتری به جذب گرد و خاک دارند. پرزهای نرم همچنین به خوبی پرزهای خشن تمیز نمی‌شوند.

بررسی پشت فرش از نظر تراکم، کوبیدگی پودها و یکنواختی طرح

مهم‌ترین عاملی که در انتخاب فرش دستباف باید به آن توجه کنید بافت فرش است. برای اطمینان از کیفیت بافت بهتر است پشت فرش را بررسی کنید. با مطالعه کردن پشت فرش نکته‌هایی مثل تعداد گره‌ها، نحوه‌ی تراکم، کوبیدگی پودها و یکنواختی طرح را بهتر متوجه می‌شوید.

چطور تعداد گره‌های فرش را بشماریم؟

شمارش دقیق گره‌ها در واحد سطح را به کمک ذره‌بینی می‌توان انجام داد که به یک قاب مدرج به واحدهای اندازه‌گیری (سانتی‌متر یا اینچ) متصل شده است. با این وسیله تعداد گره‌ها را در عرض و طول یک قاب جداگانه از فرش می‌شمارند و در یکدیگر ضرب می‌کنند تا تعداد گره‌های موجود در یک واحد از سطح فرش به دست آید.

در شمارش گره‌ها باید خیلی دقت کرد، چون اختلاف شمارش حتی یک یا دو گره، نتیجه‌ی محاسبه‌ی کلی را خراب می‌کند. برای صحت محاسبه بهتر است شمارش گره‌ها را در چند نقطه‌ی مختلف فرش انجام و میانگین آن‌ها را ملاک محاسبه قرار داد.

نکته: تراکم قسمت‌های پایین فرش معمولاً بیشتر از قسمت‌های بالایی آن است.

در مورد بافت فرش توجه داشته باشید که پود فرش‌های یک پوده هیچ‌گاه به چشم نمی‌خورد و تنها در فرش‌های دو پوده و بیشتر است که بعضا در پشت فرش امتداد پودها دیده می‌شوند. همچنین وقتی ردیف‌های بافته شده بهتر کوبیده شده باشند، پودها کمتر دیده می‌شوند.

بررسی فرش از لحاظ پوسیدگی و رفو شدگی

برای این کار کافی است پشت فرش را با دقت بررسی کنید. قسمت‌هایی را که بافت ناجور داشته یا احتمالا پوسیده یا رفو شده باشند از پشت فرش بهتر می‌توان تشخیص داد.

قسمت‌های رفو شده معمولا زبرتر و محکم‌تر از دیگر نقاط فرش است و با کمی دقت می‌توانید علائم سوزن خوردگی را در آن‌ها ببینید. علاوه بر این، با تا کردن فرش در سمت‌های مشکوک به پوسیدگی، صدای خفیف و مخصوص شکستگی شنیده خواهد شد.

در زمان بررسی پرزهای فرش توجه داشته باشید ارتفاع پرز معیار ظرافت فرش نیست. برای کنترل کیفیت پرزهای فرش و چگونگی پرداخت آن‌ها باید پرزها را با دست مالش بدهید. ارتفاع پرزها باید در قسمت‌های مختلف یک اندازه و سطح فرش بدون هر گونه موج باشد.

علاوه بر پرداخت ناجور و نامنظم، شست‌وشوی خشن الیاف فرش هم می‌تواند یکی از دلایل نامنظم بودن پرزها باشد.

“تمامی محتوا مندرج در سایت متعلق به رسانه ریتم آهنگ می باشد و هرگونه کپی برداری با ذکر منبع بلامانع است.”