• صفحه نخست
• قالی اذربایجان شرقی

قاليبافي در آذربايجان :

خطه آذربايجان به دليل وسعت مراتع و زمين هاي کشاورزي و آب و هواي مناسب و طبيعي کوهستاني همواره در توليد قالي از موقعيتي خاص بهرمند بوده است. قالي ها و قاليچه هاي توليدي به وسيله روستائيان اين منطقه با ساختاري سفت و پرزي بلند و بافتي درشت ،مالامال از نقوشي هندسي و شکسته با برخورداري از رنگ هاي تند و تيره از مردمي سختکوش و مقاوم و قناعت پيشه حکايت مي کند که با طبيعتي به پايداري و استقامت کوهستان، به فرش، تنها به عنوان يک زيرانداز گرم مي نگرند.

گرايش به قاليبافي، گرچه در برخي از مناطق به طور اجبار و ناشي از عدم استعداد کشاورزي و بي مهري زمين بوده است و روستائيان به حد فراوان در فصول طويل زمستان و دوران بيکاري ناگزير با قاليبافي انس گرفته اند، با اين حال در شرايط مساعدتر نيز کشاورزي بخصوص در مناطق باختري (اروميه، خوي) و خاور آن و طوالش با موفقيت کمتري مواجه شده و کمتر نضج گرفته است.

قاليبافي در آذربايجان نيز همچون ديگر مناطق از دو شيوه شهري باف و روستايي باف پيروي مي کند، ليکن در اين تقسيم بندي روستايي، هريس از نظر ويژگي هاي خاص در گروهي جداگانه قرار مي گيرد.

1- حوزه قاليبافي شهري باف با نوع تبريزي صرف نظر از تبريز و مرند و مراغه، شهرهاي سراب، ميانه و مشکين شهر را نيز از نظر برخي خصلت هاي ويژه در برمي گيرد.

2- حوزه هريس و مهربان همسايه آن شامل هريس ، گراوان، قراء اطراف و نيز شهر اهر و شربيان و حومه آن خواهد بود.

3-حوزه روستايي باف بيشتر در شهرستان هاي آذربايجان شرقي، قسمتهاي شمالي ارسباران، سراب، ميانه، هشترود، معمول است.

فرش تبريز
توسعه روز افزون وسايل ارتباطي و ايجاد راه ها سبب شد تا طرح ها و نقشه ها و شيوه هاي بافت در صدها کيلومتر دورتر از محل اوليه شان مورد استفاده قرار گيرند.

تبريز از جمله مراکز قاليبافي است که توانسته از اين رهگذر بهره فراوان گيرد،طراح و قاليباف تبريز برخلاف ديگران خود را پايبند تعصبات قرار نداده و با برخورداري از هرگونه نقش زيبا و تلفيق نقوش مختلف با يکديگر در نهايت طرحي را ارائه مي دهد که هر بخش آن متعلق به يک ناحيه است.
اختلاط ترنج کرماني و لچک مشهدي و حاشيه کاشان در قاليبافي تبريز نقشي را به وجود مي آورد که دلپسند و چشم نواز است. برخي طرح ها زياد هم از نقش اوليه دور نيست و ويژگي هاي خود را حفظ مي کند در نتيجه مواردي که بگوييم، تبريز نقشه کاشان، تبريز نقشه اصفهان کم نيستند و اين گفتار تنها تاکيدي است بر بافنده تبريزي.

نقشه رايج در تبريز و مناطق شهري باف بيشتر اسليمي، شاه عباسي، انواع لچک ترنج(گوشه گوبک) است. نقشه افشان سرتاسري(باشاباش) از انواع طرح هاي شاه عباسي است. انواع شکارگاه، شيخ صفي، منظره و چهار فصل،زير خاکي، بته ترمه اي،انواع ماهي، درختي، گلداني، شمعداني، هشتي دو و چهار رنگ، قابي، گل حنايي، گل فرنگ، گوبلن بيجار،سه گل، قوبا و (داشلي قوبا)، لوله باف، چرخ فلکي نيز از جمله طرح هايي هستند که مورد استفاده قرار مي گيرند.

امروزه با تقليد نقشه هاي معروف ايران در بسياري از کشورهاي همجوار و کپي نقشه هاي ايراني در سطح بسيار وسيع و گسترده و با بهره گيري از نيروي فراوان کار در کشورهاي غيرپيشرفته، فرش هاي بسياري تحت نام فرش ايران، بازارهاي جهاني را اشباع کرده است، گرچه از نقطه نظر ظرافت و مرغوبيت پشم ها، آنها نسبت به فرش ايران در سطح نازل تري قراردارند، ليکن براي خريداران اروپايي تشخيص آن بسيار مشکل است.

بافندگان تبريزي در اينجا نيز با در نظر گرفتن اين نکته، دست به کار بافتن فرش هايي غير از نقشه هاي مصطلح و معمول شده اند. نقشه هاي صورتي و مجلسي با بهره گيري از ميراث هاي گذشته نقش هاي ايران و با الهام گيري از مجالس و بزم هاي مينياتور و گاه با کپي از آثار نقاشان برجسته جهان نظير روبنس، بوچر، رامبراند، در بين بافندگان طراز اول تبريز، جايگاه ويژه اي يافته است. نقش هاي صورتي و مجالس که پويندگان اوليه آنها اساتيد محترمي مثل استاد بهادري هنرمند اصفهاني و استاد رسام عرب زاده بوده اند امروزه با همت بافندگان خوش ذوق و علاقه مند و عاشق اين حرفه به نحوي مطلوب بافته مي شود.

اين قالي ها و قاليچه ها که بافت آنها با رج شمارهاي بالاگاه براي سالها به طول مي انجامد و در آنها از ده ها نوع خامه رنگي استفاده مي شود، اکثرا به صورت سفارشي انجام مي پذيرد. آنچه در بافت اين قالي ها و قاليچه ها حيرت انگيز است، کاربرد ده ها نوع خامه رنگي است که تنها براي ارائه رنگ چهره و خطوط چهره پرسوناژهاي مجالس به کار مي رود.بديهي است سرنوشت آينده فرش ايران، صرف نظر از بافت آن دسته فرش هايي که تنها براي زيرانداز استفاده مي شوند، در گرو بافت نقوشي از همين دست خواهد بود، نقوشي که ديگر کشورهاي همجوار را ياراي کپي و بافت آنها نخواهد بود.

رنگ 

اغلب فرش هاي ايران داراي رنگ هايي بخصوص هستند که بيشترشان در محل بافت متداول است و با توجه به رنگ ها مي توان محل بافت را تا حدودي تشخيص داد، مثلا، قرمز دوغي در اراک ، لاکي در مشهد و بيرجند و نخودي در کرمان ، سرخ روناسي در همدان و سربند و هريس و سفيد در قم و نائين و آبي سير در قالي هاي عشايري فارس و شمال خراسان از جمله رنگ هاي متداولند. ليکن در تبريز برخلاف ديگر نقاط، رنگ هاي ويژه براي بافت فرش هاي مورد استفاده قرار مي گيرد و تنها در نظر گرفتن سليقه هاي مختلف، تعيين کننده رنگ قالي ها است.

رنگ ها اغلب با شماره در کنار نقشه مشخص مي شود. نقشه اي که پس از چندين بار استفاده مستعمل مي شوند، دوباره ترميم مي شوند. براي ترميم نقشه هاي قالي گاه از اوراقي با رج شمار بيشتر استفاده مي شود، به عنوان مثال نقشه قالي هاي 30 رجي و کمتر را روي ورق40 رجي(160) ترسيم مي کنند که 15در11 خانه دارد و در نتيجه تعداد اوراق لازم براي قالي ربعي4در3 به14 تا15 ورق تقليل مي يابد.

هزينه نقشه در طرح هاي نيمه(نظير درختي و يا گلداني) و به ويژه طرح هاي تمام (نظير زير خاکي ) بسيار بيشتر است.

رنگ هاي طبيعي قالي هاي آذربايجان عبارتند از:

 روناس (گلي)، قرمز دانه(گلي و قرمز آتشي)، اسپرک (زرد)، از ترکيب رنگ هاي زرد و نيلي، رنگ هاي سبز چمني، زيتوني و مله اي به دست مي آيد، رنگ موشي( طوسي) يا خاک سياه که در اصطلاح محلي به آن «قره ترپاخ» مي گويند از معادن «ميشه باره» ارسباران استخراج مي شود.

“تمامی محتوا مندرج در سایت متعلق به رسانه ریتم آهنگ می باشد و هرگونه کپی برداری با ذکر منبع بلامانع است.”