• صفحه نخست
• سوماک(بافته های داری)

اسامی دستبافته‌های ایرانی ریشه در منطقه و طایفه‌­ای دارد که اول­بار اقدام به خلق آن نموده، سیرجان یکی از شهرهای جنوب غربی استان کرمان است. این شهرستان از گذشته تاکنون به عنوان یکی از مراکز بافت انواع گلیم‌های مرغوب در ایران شناخته شده است.

در میان گلیم‌های مختلف سیرجان، گلیمی وجود دارد که به شیریکی‌پیچ سیرجانی شهره است. این نوع گلیم به نام گلیم‌­سوزنی هم شناخته می‌شود. قدیمی‌ترین گلیم سوزنی از دوره اشکانیان به جا­ مانده است.

گلیم‌سوزنی در حدود پنج قرن پیش در اوایل دوره ی صفویه با ورود ایل افشار به منطقه ی کرمان راه یافت. در گذشته این فن و روش بافت فقط برای کارهای تزیینی به کار می‌رفته است. اما در ده‌های اخیر این نوع بافت در اندازه‌های بزرگتری بافته شد که به نام‌ها و اسامی مختلفی مانند گلیم سوزنی، گلیم پیچ باف، شیریکی پیچ سیرجان و… شناخته شده است.

ذهن باز و خلاق بانوان سیرجان در حدود دو دهه قبل، نوآوری پیچیده‌ای در گلیم سوزنی را به رخ جهانیان کشید.بافنده­‌های چیره‌­دست کرمانی مشاهده می­‌کردند که مشتریان قالی­‌های بافته شده را برای برجسته کردن نقوش،گل‌ها، عروسک‌ها و ترنج‌های آن به دست رفوگران می‌سپارند. آن‌ها در پی راه حلی بودند که قالی­‌هایی برجسته ببافند. این کار باعث می­‌شد که هزینه‌ی سنگین رفوگری و دوباره کاری را از روی دوش مشتریان برداشته شود. آن­ها با الهام گرفتن از از گلیم گبه­‌ها و پلاس­‌های بافته شده توسط بافنده‌­های قشقایی، توانستند نقش­‌ها و طرح­‌های برجستهرا روی گلیم‌های شیرکی خود پیاده کردند. ادغام قالی و گلیم به زودی مشتاقان این دو هنر را مبهوت این همه زیبایی و ذکاوت زنان روستایی سیرجان نمود. اثر جدید همانطور که پیش‌بینی می‌­شد با استقبال مشتریان در سراسر جهان مواجه شد و به زودی گلیم­‌قالی سیرجان به ثبت جهانی رسید.

مواد اولیه گلیم‌فرش و گلیم سوزنی

مانند همه‌ی استان‌های جنوبی ایران در سیرجان نیز برای بافتن گلیم دستباف سیرجانی، از پشم طبیعی گوسفندان محلی ایران و در انواع ظریف‌تر آن از پشم گوسفند مرینوس استفاده می‌شود. همچنین رنگرزی از طریق رنگ‌های طبیعی گیاهی صورت می‌گیرد. رنگ‌هایی به مثابه رنگین کمان که برای دیدن هر چه بیشتر رنگ‌­های آرام بخش که مردمک چشم هر بیننده‌ای را به جنب­‌وجوش وا می­‌دارد.‌‌ در این مطلب می‌توانید چرایی معجزه ی رنگ‌های گیاهی را ببینید.

بافتن گلیم سوزنی بیشتر مواقع بدون نقشه توسط دختران و زنان انجام می‌شود بنابراین طرح‌های این نوع گلیم بسته به آنچه در ذهن بافنده می‌گذرد متفاوت هستند. همانطور که گفته شد این نوع گلیم امروزه به صورت ترکیبی بافته می‌شود بدین معنا که گلیم به صورت گلیم‌  قالی بافته میگردد.

این نوع بافت ترکیبی، استجکام و سفتی مناسبی به گلیم می‌دهد طوری که در برخی کشورها از این گلیم به عنوان گلیم آهنی یاد می‌شود. بافتن گلیم سوزنی همانند قالی طاقت فرساست و به زمان و توان زیادی نیاز دارد که تنها زن سیرجانی از پس آن بر می‌آید. در انواع دیگر گلیم که فقط می‌توان طرح‌ها و نقش‌هایی با خطوط هندسی را اجرا کرد. اما در گلیم‌ سوزنی و گلیم قالی سیرجان علاوه بر نقوش هندسی و خطی می‌توان نقوش منحنی و دوار را نیز بر روی تارهای قالی پیاده نمود.

طرح راه‌راه‌ به صورت مورب، افقی و عمودی از طرح‌های رایج این نوع گلیم است. در اوایل رنگ‌های این گلیم معمولا تیره (قرمز،‌آبی،‌سبز،‌قهوه‌ای و یا مشکی) بودند اما کم کم خواسته‌ها و  سلایق‌های مشتریان به سمت رنگ‌های روشن تر نیز متمایل گشت و گلیم قالی‌هایی با رنگ‌های شادتر نیز روانه ی بازار شد.قالی‌ها و گلیم‌های سیرجان بیشتر روی دار‌های افقی(زمینی) بافته می‌شوند. کارگاه(دار قالیبافی) در گذشته با استفاده از چوب‌های درختان ساخته می‌شد اما امروزه از جنس آهن هستند.

گلیم سوزنی چیست

 عشایر به دلیل نوع زندگی که همواره باید به ییلاق و قشلاق کوچ میکردند, باید قالی استفاده می کردند که سبک و کم حجم باشد تا در هنگام کوچ راحت تر حمل و نقل شود و به همین دلیل بافت گلیم ها به خصوص گلیم سوزنی در بین عشایر کوچ نشین متداول بوده است.

گلیم دست بافته ای اصیل و شرقی است. گلیم نوعی بافته داری پود نما است که دار آن مشابه دار قالی بافی است و تنها تفاوت بارز گلیم و قالی در این است که گلیم از تار و پود تشکیل شده و گره های روی سطح قالی را ندارد. به عبارت دیگر در بافت گلیم تنها در بین تارها پود گذاری شده و با شانه یا همان دفتین پود‌ها به هم فشرده می شوند.

با فشرده شدن پودهای رنگی نقش اندازی بر روی سطح گلیم انجام می‌شود. ولی در بافت قالی بین پودها ردیف منظمی از گره های رنگی بافته می شود که نقش قالی را مشخص می‌کند و پودگذاری هیچ نقشی در طرح قالی ندارد.

گلیم در مناطق مختلف ایران به دو دسته اصلی تقسیم می شود. گلیم های ساده باف یا دورو (که توضیحات آن ذکر شد) و گلیم سوزنی ها یا گلیم های یک رو که در آن طرح و نقش توسط پیچاندن خامه های رنگی دور تارها به صورت زنجیری ایجاد می‌شود. گلیم سوزنی ها در مناطق مختلف ایران نام های متفاوتی دارند از جمله در خراسان سفره کردی، در کرمان شیرکی پیچ، در آذربایجان سوماک، در اردبیل ورنی  (Varni)و در بین عشایر قشقایی رند (Rend) نامیده می شوند.

در بافت گلیم دستباف سوزنی از پشم، پنبه و به ندرت از ابریشم استفاده می شود. نقوش گلیم اغلب به صورت شکسته است ولی در مناطقی مثل استان‌های کردستان و همدان نقوش منحنی نیز دیده می شود. گلیم در گذشته اغلب برای زیر انداز استفاده می شده ولی امروز با خلاقیت تولیدکنندگان و بازرگانان این حوزه دستخوش تغییراتی در کاربری شده است. از جمله می توان به استفاده از گلیم در تولید و تزیینات کیف، مبلمان سنتی، رومیزی، رومبلی، کوسن، روتختی، روکش صندلی خودرو و … اشاره کرد.

سیرجان از قدیم یکی از مراکز بافت گلیم های مرغوب در ایران بوده است. گلیم دستباف سیرجان که به اصطلاح شیرکی پیچ هم نامیده می شود دستبافته ای بدون پرز است و تار و پود و خامه ی آن از پشم است. بر خلاف سایر گلیم ها که نقش اندازی به وسیله ی پود انجام می شود، در بافت شیرکی پیچ نقش اندازی بر سطح کار با پیچیدن خامه ی رنگی به دور تار صورت می گیرد. احتمالا به دلیل همین شیوه ی بافت است که شیرکی پیچ در گویش عشایر منطقه به گلیم پیچ معروف است.

از دیگر تفاوت های گلیم سیرجان با گلیم سایر مناطق این است که در آن علاوه بر وجود نقوش هندسی در سطح کار نقوش دوار و منحنی هم بافته می شود. طرح رایج در شیرکی پیچ محرمات یا همان راه راه (به صورت عمودی، افقی یا مورب) است. امروزه شیرکی پیچ بیشتر ترکیبی از گلیم پیچ و قالی (بافت همزمان هر دو) است.

شیوه‌ی چله کشی و بافت گلیم سوزنی و گلیم قالی سیرجان برگرفته از فنونی است که عشایر قشقایی برای بافت قالی‌های خود استفاده می‌کنند. دو نوع گره متن و گره آبدوزی در گلیم سوزنی و قسمت شیریکی‌پیچ گلیم قالی‌ها رایج است. در قسمت قالیبافی(برجسته‌ی) گلیم قالی هم از گره فارسی(نامتقارن) بهره برده می‌شود.

بر خلاف اکثر گلیم‌ها، پود موجود در گلیم قالی و گلیم سوزنی سیرجان فقط تارها را به هم متصل می‌کند و هیچ نقشی در نقوش بافت ایفا نمی‌کند. در واقع پود باعث محکم شدن اتصال نخ خامه با تارها می‌گردد. در واقع در این نوع گلیم پود قابل دیدن نیست. بخش برجسته یا قالی این گلیم قالی‌ها درست مانند قالی لول بافت(با گره ها و دو پود زیر ضخیم و پود روی نازک) بافته می‌شود. برعکس گلیم‌ها که دورو دارند گلیم قالی  و گلیم سوزنی تک رو هستند.

این دستبافته‌های یک‌رو برای نقش و بافت محدودیت خاصی ندارند. طرز بافت قسمت گلیم‌بافی، گلیم‌قالی‌های سیرجان بدین گونه است که یک پود به صورت دور دو تار، به شکل زنجیر وار می‌چرخد و تا زمانی که نقش هنوز تغییر نکرده است قطع نمی‌گردد. در مورد نوع گره‌ها و روش‌های ایجاد انواع نقوش نکات تخصصی و ریزی در بافت گلیم قالی وجود دارد که فقط یک بافنده‌ی گلیم سوزنی قادر به درک آن خواهد بود.

“تمامی محتوا مندرج در سایت متعلق به رسانه ریتم آهنگ می باشد و هرگونه کپی برداری با ذکر منبع بلامانع است.”