یقیناً در سخنرانی ها، کنسرت ها و رویدادهای زنده، بارها با پدیدۀ سوت کشیدن اسپیکر مواجه شده ایم. به این حالت Feedback یا بازخورد صدا گفته می شود.
فیدبک چیست؟
فیدبک میکروفون، یک لوپ صوتی مثبت بین میکروفون و اسپیکر است. آمپلی فایر، سیگنال میکروفون را تقویت و سپس به اسپیکر می فرستد. مجدداً صدای پخش شده از اسپیکر از طریق میکروفون برداشت می شود و دوباره اسپیکر پخش می کند و الی آخر. یعنی عملاً یک حلقۀ بسته تشکیل می شود که نهایتاً در عرض چند ثانیه به مرحلۀ سرریز می رسد و صدای گوش خراشی مثل سوت زدن یا جیغ کشیدن تولید می کند.
درک فیدبک و چگونگی حل این مشکل، نیازمند تجربه است. در این مقاله، راهکارهایی ارائه کرده ایم که به تکنسین های صوتی و افرادی که با میکروفون و اسپیکر سروکار دارند کمک می کند تا دیگر این پدیدۀ آزاردهنده را تجربه نکنند.
چه زمانی فیدبک به وجود می آید؟
فیدبک، تنها زمانی به وجود می آید که میکروفون، سطح مشخصی از صدا را از اسپیکرهای در حال پخش برداشت کند.
- میکروفون، صدا خواننده را دریافت و آن را به یک سیگنال صوتی تبدیل می کند؛
- سیگنال صوتی، توسط آمپلی فایر تقویت و پخش می شود؛
- میکروفون صدای تقویت شدۀ در حال پخش از اسپیکرها را برداشت می کند؛
- مجددا سیگنال قوی تری به اسپیکرها ارسال می شود؛
- دوبارۀ میکروفون صدای تشدید شدۀ اسپیکر را دریافت می کند؛
- و دوباره صدای قوی تری از اسپیکر پخش می شود؛
- این چرخه آنقدر تکرار می شود که سیستم به مرحلۀ سرریز می رسد؛
- و اینجاست که جیغ اسپیکرها در می آید!
اما چرا فیدبک، همیشه اتفاق نمی افتد؟ دلیلش، آستانه بازخورد (feedback threshold) است. هر سطحی از صدا باعث به وجود آمدن لوپ مثبت نمی شود. تولید فیدبک، وابسته به شرایط خاصی مثل حجم صدای اسپیکر، میزان تقویت سیگنال، تنظیمات اکولایزر، افکت ها و حتی آکوستیکِ محیط است. متاسفانه در بسیاری از شرایط، سطح بلندی ایده آل، بالاتر از آستانۀ بازخورد است. پس چاره چیست؟ اغلب افراد، بلندی صدا را درست زیر آستانۀ بازخورد تنظیم می کنند. این روش خطرناک است؛ چون ممکن است با اندکی جا به جایی میکروفون، یا اندکی بلندی صدا، فیدبک به وجود آید.
فاکتورهای موثر بر فیدبک
خب تا الان فهمیدید فیدبک چیست و چگونه به وجود می آید. ولی چند فاکتور دیگر نیز روی فیدبک میکروفون اثرگذار هستند.
- گین میکروفون؛
- ولوم کانالِ میکروفون روی میکسر؛
- ولوم اسپیکر؛
- فاصلۀ بین میکروفون و اسپیکر؛
- سوگیری و حساسیت میکروفون؛
- پاسخ فرکانسی میکروفون؛
- اندازه و شکل فیزیکی محیط.
هر یک از این فاکتورها را دقیق تر بررسی کنیم:
گین میکروفون
افزایش گین پری آمپ میکروفون، سیگنال قوی تری به اسپیکرها ارسال می کند؛ ضمن اینکه حساسیت و مقدار برداشت نویزها را نیز تقویت می کند. در این حالت، ریسک، به وجود آمدن فیدبک بالا می گیرد.
ولوم کانال میکروفون در میکسر
سیگنال صدا بعد از اعمال کردن گین، از میکسرها عبور می کنند که ولومی مخصوص کانال میکروفون دارند. بعد از تنظیم ولوم در میکسر، سیگنال به اسپیکرها یا مانیتورها می رسد. تقویت بیش از حد صدا در میکسر، باعث افزایش احتمال پیدایش فیدبک می شود.
ولوم اسپیکر
افزایش ولوم اسپیکر، طبیعتاً صدای قوی تری را در هوا پخش می کند که ریسک برداشت صدا توسط میکروفون و به وجود آمدن فیدبک را افزایش می دهد.
فاصلۀ بین میکروفون و اسپیکر
طبق قانون مربع معکوس، شدت صدا با افزایش دو برابری فاصله، 75% کاهش می یابد. البته به خاطر ایده آل نبودن شرایط، این قانون فقط تخمینی از شدت صدا ارائه می دهد. بنابراین هرچه میکروفون از اسپیکر دورتر باشد، شانس به وجود آمدن فیدبک کمتر می شود. با فاصله گرفتن از اسپیکر، می توان سیگنال میکروفون را تقویت کرد یا ولوم اسپیکر را افزایش داد.
سوگیری و حساسیت میکروفون
سوگیری میکروفون، نقشی اساسی در فیدبک دارد. اغلب میکروفون ها، الگوی قطبی کاردیود دارند. این الگوی قطبی، نسبت به صداهای دریافتی از جلو به شدت حساس، به طرفین کمی حساس و به عقب حساسیت بسیار ناچیزی دارند.
شکل این الگوی قطبی:
نشانه گرفتن میکروفونی با این الگوی قطبی به سمت اسپیکرها، قطعاً باعث به وجود آمدن فیدبک می شود. بنابراین نباید اسپیکر در موقعیتی قرار داشته باشد که در محدودۀ حساسیت این میکروفون ها قرار داشته باشد.
برای حل مشکل باید اسپیکر را طوری قرار داد که پشتِ میکروفون به آن باشد. در این حالت، آستانۀ بازخورد افزایش پیدا می کند و احتمال به وجود آمدن فیدبک کاهش می یابد.
پاسخ فرکانسی میکروفون
پاسخ فرکانسی میکروفون به حساسیت میکروفون به محدودۀ خاصی از فرکانس اشاره دارد؛ مثلاً میکروفونی با پاسخ فرکانسی ضعیف در ناحیۀ high-end، حساسیت کمتری به صداهای high-end دارد. چنین میکروفونی قبل از شکستن آستانه بازخورد می تواند صداهای high-end زیادی را هندل کند. از طرفی میکروفونی با پاسخ فرکانسی ضعیف در ناحیۀ low-end، حساسیت کمتری به صداهای low-end دارد؛ بنابراین آستانۀ بازخورد آن به راحتی با صداهای low-end پر نمی شود.
میکروفون های داینامیک، معمولاً به خوبی توانایی رول آف کردن فرکانس های خارج از محدودۀ شنوایی انسان را دارند. شاید این یکی از دلایلی باشد که در اغلب اجراهای زنده، از این میکروفون ها استفاده می کنند.
اندازه و شکل فیزیکی محیط
اندازه و شکل فیزیکی محیط اجرا، روی مشخصات آکوستیکی آن اثرگذار است. امواج ایستاده و بازخوردهای تولیدی در این اماکن، احتمال تولید فیدبک را افزایش می دهند. موج ایستاده، برآیند دو موج با دامنۀ و طول یکسان است که در خلاف جهت هم حرکت می کنند. این موج به خاطر یکسان بودن از طرفین، ثابت به نظر می رسند، به همین دلیل به آن موج ایستاده گفته می شود. به خاطر تناسب موازی این دو موج، در صورت بروز بارخورد، شدت هم را افزایش می دهند.
هر طول موجی دارای یک فرکانس متناظر است و فرکانس امواج ایستاده به طور طبیعی تقویت شده است که در واقع به آن فرکانس های مشکل دار گفته می شود. این موضوع باعث بروز فیدبک در فرکانس های پایین (یعنی قبل از سایر فرکانس ها در طیف صدا) می شود. معمولاً فضاهایی کوچک، پتانسیل بیشتری برای تولید فیدبک دارند؛ چون امواج، فاصلۀ کمی با سطوح دارند و ریسک برخورد با دیوار و زمین بیشتر از محیط های بزرگ است.
چگونه فیدبک میکروفون را از بین ببریم؟
معمولاً هر زمان از میکروفون و اسپیکر در یک محیط یکسان استفاده می شود، ریسک به وجود آمدن فیدبک وجود دارد. پیش تر در مورد فاکتورهای دخیل در این موضوع توضیح دادیم؛ ولی راهکاری برای حل مشکل ارائه نکردیم. در ادامه با راهکارهایی برای حذف فیدبک صدا آشنا خواهید شد.
پرفورمر و تکنسین های صدا، هر دو، نقشی اساسی در بحث فیدبک میکروفون دارند؛ بنابراین هر گونه استراتژی برای حذف فیدبک، به یکی از آن ها مرتبط است.
مهم ترین استراتژی های حذف فیدبک:
- کاهش ولوم صدا؛
- نشانه روی درست میکروفون؛
- نزدیک گرفتن میکروفون به ورودی صدا؛
- فاصله گرفتن از آستانۀ بازخورد؛
- تنظیم فرکانس های رزونانس اتاق.
کاهش ولوم صدا
اولین خط دفاعی، کاهش ولوم صدا است. در صورت بروز فیدبک، خیلی سریع، صدای میکروفون را کم کنید (معمولاً از طریق چنل ولوم میکسر). به جای این کار می توانید، گین میکروفون یا صدای اسپیکر را کاهش دهید. فیدبک، خواه ناخواه به وجود می آید و این سریع ترین مسکن درد است.
نشانه روی درست میکروفون
میکروفون های کاردیوید، جزو رایج ترین انواع میکروفون هستند. این میکروفون ها، همانطور که گفتیم نسبت به صداهای پشت حساسیت زیادی ندارند؛ بنابراین نشانه روی درست آن ها باعث می شود لوپ مثبت صدا به وجود نیاید و همچنان شانس افزایش گین داشته باشند.
نزدیک گرفتن میکروفون به ورودی صدا
نزدیک گرفتن میکروفون به دهان یا هر منبع صدای دیگر، باعث می شود تا کنترل بیشتری روی بازخورد صدا داشته باشید. هرچقدر فاصلۀ میکروفون و دهان نزدیک تر باشد، سیگنال قوی تری تولید می شود. این موضوع کمک می کند تا نیازی به افزایش گین که خود عاملی برای تولید فیدبک صداست، نداشته باشید. در واقع با افزایش نرخ سیگنال به نویز، شانس بروز فیدبک کاهش می یابد. همچنین نزدیک گرفتن میکروفون به سازهای موسیقی، باعث می شود تا فاصلۀ آن با اسپیکرها کاهش یابد و بدین ترتیب احتمال تولید بازخورد کاهش یابد.
فاصله گرفتن از آستانۀ بازخورد
به دلایلی، همۀ ما فکر می کنیم صدای بلندتر بهتر است. به همین خاطر در اجرا و میکس زنده، همیشه صدا را به نزدیک ترین فاصله از آستانۀ بازخورد نزدیک می کنیم. این روش، قطعاً ریسک زیادی خواهد داشت. کافی است کمی صدای خواننده افزایش پیدا کند یا به اسپیکر نزدیک شوید، به راحتی از آستانۀ بازخورد عبور و تولید فیدبک می کنید. به همین خاطر، بهتر است همیشه صدا را طوری تنظیم کنیم که حتی با در نظر گرفتن افزایش احتمالی صدا، باز هم زیر آستانۀ بازخورد قرار داشته باشید.
تنظیم فرکانس های رزونانس اتاق
شکل و اندازۀ اتاق، باعث ایجاد امواج ایستاده می شود. امواج ایستاده یا به بیان دیگر، فرکانس های رزونانس اتاق، به صورت طبیعی توسط خصوصیات آکوستیکی محیط تقویت می شوند. با شناسایی و کات کردن این فرکانس ها، می توان فضای اتاق را تنظیم کرد و ریسک تولید فیدبک در هنگام میکس در این فرکانس ها را کاهش داد. اگرچه معمولاً از اکولایزرهای گرافیکی برای تنظیم اتاق استفاده می کنند، ولی تکنسین های صدا، با کنسول میکس هم می توانند این کار را انجام دهند.
در حال حاضر، تجهیزاتی در بازار وجود دارد که به صورت خودکار فیدبکهای محیط را سرکوب می کنند. این تجهیزات، فرکانس ها را به صورت لحظه ای، رصد می کنند و با هدف گیری فرکانس های مشکل دار و کاهش گین این فرکانس ها، مشکل بازخورد صدا را به طرز موثری حل می کنند. نقد اصلی در مورد این تجهیزات، حساسیت بیش از حد و تاثیر منفی آن ها روی فرکانس های اصلی است.
بهترین میکروفون برای استفاده روی استیج چیست؟
بهترین میکروفون برای اجرای زنده، تا حد زیادی به سازی ربط دارد که صدا از آن ضبط می شود. میکروفون هایی با الگوی قطبی دیرکشنال، انتخاب مناسبی برای کاهش بازخورد و کپچر کردن دقیق از یک ساز مشخص هستند. میکروفون های داینامیک با الگوی قطبی کاردیوید، انتخابی مناسب برای وکال و اجرا روی استیج هستند.
