• صفحه نخست
• تفاوت هایی از تار و سه تار که هرگز به شما نمی گویند.

مقایسه تار و سه تار که حکم معروف‌ترین و متداول‌ترین سازهای موسیقی ایرانی را دارند آنقدرها آسان نیست خصوصا وقتی کسی از شما بخواهد درباره تفاوت تار و سه تار برایش توضیح دهید. بعد از فکر کردن به تفاوت تار و سه تار متوجه می‌شوید که آشنایی کاملی با این دو ساز ندارید، اگر صدای آنها را بشنوید شاید نتوانید تشخیص دهید صدای تار است یا سه تار. همچنین ممکن است با اصطلاحاتی مثل سه تار ترکه‌ای و تار آذری برخورده باشید و آنها را نشناسید.

• تفاوت اول: جنبه ظاهری
• مقایسه تار و سه تار از لحاظ بدنه ساز و امکانات صوتی
• تفاوت دوم: جنبه صوتی 
• شاخصه‌های مختلف صوتی در مقایسه تار و سه تار و دیگر سازها 
• مقایسه دقیق‌تر شاخصه‌های صوتی
• تفاوت سوم: کارکرد اجرایی
• نکته تکمیلی درباره نحوه بررسی ساختمان تار و سه تار
• نتیجه‌گیری نهایی: تار یا سه تار؟ مسئله این است

مقایسه تار و سه تار موضوعی است که امروز تصمیم دارم به آن بپردازم. مقاله را با تشریح فرق تار با سه تار از سه جنبه متفاوت آغاز می‌کنم و در خلال بحث به توضیح برخی از اصطلاحات پرکاربرد مربوط به این سازها و لوازم جانبی آنها خواهم پرداخت.

اگر قصد خرید ساز تار یا سه تار و شروع موسیقی را دارید، توصیه من و دیگر کارشناسان درویش ‌خان به شما این است که خواندن این مقاله را از دست ندهید و در این رهنمود همراهی نمایید.  

ساز تار و سه تار

تفاوت اول: جنبه ظاهری

قبل از آن که آوای دلنشین هر ساز را بشنویم، مشخصات فیزیکی و ظاهری آن است که توجه ما را جلب می‌کند. اگرچه تار و سه تار هر دو در گروه سازهای زهی مضرابی دسته بلند قرار می‌گیرند، تفاوت‌های ظاهری این دو ساز را نمی‌توان نادیده گرفت. طبیعتا یکی از تفاوت‌های تار و سه تار در ابعاد و شکل آنها است.

مقایسه تار و سه تار از لحاظ بدنه ساز و امکانات صوتی

همانطور که در عکس ساز تار می‌بینید این ساز جثه بزرگ‌تری دارد، کاسه آن دو بخشی است، تعداد سیم‌ها و گوشی‌ها به 6 عدد می‌رسد. شکل جایگذاری گوشی‌ها در جعبه گوشی (سر دسته) که در ساخت تار به سرپنجه معروف است بر حسب مدل موردنظرِ سازنده تفاوت‌هایی دارد و به همین دلیل وزن ساز تار بیشتر از سه تار است.

ساز تار

سه تار در مجموع کوچک‌تر از تار است، 4 سیم دارد و کاسه آن گلابی‌شکل است. البته نوع ساخت کاسه سه تار ممکن است یک‌تکه تا ترکه‌ای (چند تکه) باشد. گاهی ابعاد و شکل کاسه، بنا به الگویی که سازنده در ساخت سه تار از آن استفاده می‌کند کمی متفاوت است؛ یعنی در برخی سه تارها کاسه بیضی‌تر و در بعضی گردتر است. از نظر جرمی نیز سه تار بسیار سبک‌تر از تار است.

تعداد پرده‌ها در تار و سه تار استاندارد امروزی برابر و 28 عدد است، طول دسته تقریبا یکی است اما ضخامت دسته تار بیشتر از سه تار است. جنس چوب استفاده شده در ساخت هر دو ساز، بسته به سلیقه و تکنیک سازنده ممکن است یکسان یا متفاوت باشد. بر روی کاسه تار پوست کشیده می‌شود اما روی کاسه سه تار را با لایه چوب نازکی می‌پوشانند که به آن صفحه گفته می‌شود.

ساز سه تار

تفاوت دوم: جنبه صوتی

هنگام نواختن تار و سه تار تازه خواهید دید که تفاوت ظاهری فقط بخش کوچکی از تفات‌های این دو ساز است. شکل ظاهری و تعداد سیم‌های هر ساز بر دستگاه تولید صوتی آن تاثیر مستقیم دارد. شاخصه‌های صوتی هر ساز را می‌توان از زوایای مختلف بررسی کرد.

شاخصه‌های مختلف صوتی در مقایسه تار و سه تار و دیگر سازها

زیر و بمی صدا:

نَواک یا ارتفاع صوتی، بسته به وضعیت فیزیکی ساز معنی می‌شود. سازی مثل تار و سه تار وسعت صدایی مشخص و یکسانی دارند چرا که تعداد پرده‌ها و مناطق صدایی آنها کاملا یکسان و برابر است.

حجم صدا:

توضیح این شاخصه دشوار است اما شاید ملموس‌ترین توضیح حجم صدا را بتوان میزان پر بودن و ولوم صدا در نظر گرفت. تعداد تولیدکننده‌های صوتی در تار (سیم‌ها) بیشتر است پس طبیعتا صدای تار در هنگام نواخته شدن حجم‌دارتر و پرتر از صدای سه تار به گوش می‌رسد.

طنین و رنگ صدا:

این مفهوم با نام شیوَش هم معروف است نوع و شخصیتِ صداییِ هر ساز را مشخص می‌کند. توصیف این مفهوم به واسطه کلمات دشوار است. اما از مجموع ویژگی‌هایِ صوتیِ ممکن، در صدای هر ساز می‌توان برای توصیف شخصیت خاص آن یاری گرفت. مثلا صدای تار اصولا صدایی تیز تر و شفاف‌تر است ولی در مقابلش سه تار، صدای تخت‌تر و زنگ‌داری تولید می‌کند.

مقایسه دقیق‌تر شاخصه‌های صوتی

برای درک بهتر ویژگی‌های صدایی در مقایسه تار و سه تار و فهم رنگ صوتی صدای این دو ساز، به شما پیشنهاد می‌کنم دو نمونه صوتی ضمیمه را بارها گوش کنید. این دو اثر از اجرای تار و سه تار توسط دو استاد چیره‌دست معاصر است. این بار می‌توانید بهتر از قبل با تفاوت‌های صدای تار و سه تار آشنا شوید.

تفاوت سوم: کارکرد اجرایی

تفاوت‌های ویژگی‌های صوتی که توضیح دادیم در همه‌ی سازهای مختلف از جمله تار و سه تار در نقش اجرایی آنها (در گروه یا تکنوازی) تاثیرگذار است. در مقایسه تار و سه تار درمی‌یابیم که تار بخاطر صدای قوی‌تر و پرتری که دارد به راحتی می‌تواند نقش ساز گروهی را در آنسامبل‌های کوچک و بزرگ بپذیرد.
اما ساز سه تار بیشتر مناسب تکنوازی و یا دونوازی است. ساز دیگر در دونوازی با سه تار سازی است که رنگ صوتی مکمل دارد. ساز مکمل برای سه تار سازی است که مناطق صوتی بم‌تر از سه تار مثل عود یا سازهای کوبه‌ای دارد

ناگفته نماند که تکنیک اجرایی و رویکرد نوازندگی نیز در میزان صدادهی ساز اثر دارد. گاهی ممکن است یک نوازنده سه تار بنا به شیوه اجرایی خاص خود بتواند به عنوان عضو گروه فعالیت کند. یا گاهی یک آهنگساز بتواند نقش سه تار را طوری تنظیم کند که مشکل صدایی در اجرای گروه و ارکستراسیون اثر موسیقایی پیش نیاید.

نکته تکمیلی درباره نحوه بررسی ساختمان تار و سه تار

گاهی سازندگان تار و سه تار در روند ساخت این سازها، خلاقیت‌هایی پدید می‌آورند که هم باعث رفع نقص‌های سازها می‌شود و هم ممکن است تفاوت‌هایی در ظاهر یا نوع صدادهی آن‌ها ایجاد کند. به طور مثال استاد ابراهیم قنبری‌مهر تغییراتی روی سرپنجه تار داد تا از افت کوک جلوگیری شود. یا هنرمندی آذری به نام صادق‌ جان، ساختمان تار آذری را تغییر داد و تاری با 11 سیم پدید آورد. کاسه بهترین سه تار و بهترین تار ها معمولا یک تکه هستند

این ابداعات اگرچه گاهی تبدیل به یک شاخصه جدید در سازها شده‌اند گاهی هم مورد استقبال قرار نگرفته‌اند. ما برای بررسی ویژگی‌ها و مقایسه تار و سه تار نوع استاندارد و معمول آن را در نظر گرفته‌ایم.

نتیجه‌گیری نهایی: تار یا سه تار؟ مسئله این است

با سه تفاوت تار و سه تار آشنا شده‌اید و گمان کنم که بتوانید تفاوت صدای این دو ساز را نیز به خوبی درک کنید. اما اگر پای انتخاب و خرید تار و سه تار به میان بیاید بهتر است به جنبه اقتصادی آن نیز نیم‌نگاهی بیاندازیم.

فرق تار با سه تار در جنبه اقتصادی این است که معمولا ساز تار به دلایلی نسبت به ساز سه تار گران‌تر است هرچند در هر دو ساز، نمونه‌های ویژه‌ای به عنوان استثنا وجود دارد که ممکن است به خاطر حرفه‌ای بودن برند یا عناصر تزیینی به کار رفته در ساز، با قیمت بالا و متفاوتی روبرو شوید.

اگر سوالاتی درباره قیمت انواع تار و سه تار، قیمت تار مبتدی، قیمت تار حرفه‌ای، قیمت لوازم جانبی مانند مضراب، پایه تار، زیرپایی و … برایتان پیش آمده است و می‌خواهید بدانید مشخصات تار خوب و بهترین مهر تار ایرانی در بازار چیست، می‌توانید با کارشناسان درویش ‌خان تماس بگیرید، بلکه پاسخ این سوالات بتواند شما را یک قدم به انتخاب بهترین ساز برای شروع یادگیری موسیقی نزدیک کند.  

“تمامی محتوا مندرج در سایت متعلق به رسانه ریتم آهنگ می باشد و هرگونه کپی برداری با ذکر منبع بلامانع است.”