• صفحه نخست
• بررسی آثار ابوالحسن صبا

بررسی آثار ابوالحسن صبا
با توجه به فعالیت زیاد ابوالحسن صبا از کودکی تا مرگ در زمینه‌های مختلف موسیقی، آثار متعدد بسیاری از وی از تکنوازی و هم‌نوازی بر روی صفحات گرامافون بر جای ماند. متاسفانه طی سال‌های پس از انقلاب با توجه به فضای موجود در این موسیقی و ملودی‌ها کمی در حاشیه قرار گرفت اما در سال‌های اخیر با همکاری نوازندگان و موسسه‌های فرهنگی نظیر ماهور بخشی از این آثار بازیابی شده و در دسترس عموم و علاقه‌مندان قرار گرفته است. علاوه بر قطعات نواخته شده مختلف، افراد بسیاری آثار استاد صبا را در قالب‌های مختلف اجرا نموده‌اند.

در ادامه به بررسی آثار و مابع به جای مانده و تولید شده از استاد ابوالحسن صبا می‌پردازیم.

تقدیر از انتشارات ماهور که در سال‌های اخیر تلاش فراوانی برای حفظ و اشاعه موسیقی ایرانی کرده است. کلیه آثار معرفی شده در لیست زیر توسط انتشارات ماهور جمع‌آوری و منتشر شده است که از این طریق این تلاش ستودنی را پاس می‌داریم.

آثار چاپی مرتبط با ابوالحسن صبا
کتاب “بهار مست” شامل مجموعه ضربی‌های استاد صبا برای سه‌تار
این مجموعه شامل سه بخش است. قطعات اجرا شده توسط خود استاد صبا؛ قطعات تنظیم شده از روی کتاب ردیف ابوالحسن صبا برای ویولن و  هم‌چنین قطعات بازنویسی شده از روی کتاب دوره اول و دوم سه تار استاد صبا. در این کتاب قطعات تنظیم شده به هنزدیک ترین نت بازنویسی شده و سعی شده است تا حد امکان از تغییر نت‌های واخان خودداری شود.  هم‌چنین در این کتاب سعی شده از تکنیک‌هایی که خود استاد استفاده کرده‌اند بهره برده شود.

ردیف ابوالحسن صبا برای سنتور
در مورد این کتاب، به قلم مینا افتاده می‌خوانیم:‌ “تعدادی انگشت‌شمار از هنرجویانی که موفق به گذراندن دوره‌های آموزشی مکتب صبا توسط استاد پایور شده بودند هر یک به عنوان پایان‌نامه با راهنمایی‌های استاد کاری را باید ارائه می‌دادند، سهم من هم برگردان ردیف صبا به چپ‌کوک بود که ویرایش، بازنویسی و تنظیم آن را به عهده گرفتم. نظر استاد این بود هنرجویان ردیف چپ‌کوک صبا را قبل از ردیف دوره‌ی عالی باید اجرا کنند تا با خصوصیات سنتور در این کوک بیشتر آشنا شوند.”

ردیف ابوالحسن صبا (دوره‌ی اول سه‌تار)
درباره‌ی این اثر، به قلم حسین مهرانی می‌خوانیم:

این کتاب که شامل دستگاه های ماهور و همایون است قبلاً توسط ابوالحسن صبا نگارش و توسط منتخب صبا ـ با عنوان دوره‌ی اول سه تار و تار ـ منتشر شده است. وجود کاستی هایی چون عدم وضوح جمله بندی ها و دسته بندی های مُتیف‌ها در فیگور ملُدی‌ها، اشتباه بودن انگشت گذاری‌ها و مشخص نبودن مضراب‌ها در جاهایی و همچنین نامفهوم بودن تکنیک‌هایی مانند ریز، تکیه، تریل، کندن، شَلال و غیره که در کتاب صبا هیچ توضیحی برای‌شان نیامده است باعث شد تا این کتاب ضمن تجدید چاپ، بازنگری شود. به عنوان مثال نشانه‌ی تکیه برای سه نوع تکنیک کندن، تکیه و تریل به کار گرفته شده و مشخص نیست در کجا و از کدام یک از این تکنیک‌ها باید استفاده شود. شرح این موضوع در بخش نشانه‌ها آمده است.

با توجه به اینکه ردیف سه تار صبا توسط خود استاد اجرا نشده، توضیح و تشریح موارد یاد شده به صورت قطعی کاری بسیار دشوار است. بنابراین با توجه به اجراهای صبا در تک نوازی ها و نمونه‌های ضبط شده از آثار او سعی کردم موارد مذکور را تا حدودی روشن سازم و مطالبی را که به نظرم رسیده است مطرح کنم تا هنرجویان و نوازندگان بتوانند از آن بیشتر بهره مند شوند.

دوره‌های سنتور صبا
این کتاب به همت فرامرز پایور از نوازندگان سرشناس سنتور و شاگر استاد صبا تهیه شده است. این نت‌ها بارها به چاپ رسیده و گنجینه غنی از آثار استاد صبا برای سنتور می‌باشد.

کاشی ۹۲
این کتاب نگاهی است داستان‌گونه بر زندگی استاد ابوالحسن صبا با تاکید بر مستندات تاریخی و می‌کوشد با یاری گرفتن از ویژگی‌های ادبی داستان‌نویسی فرازهایی از زندگی این هنرمند را برای علاقه‌مندان بیان کند.

دوره‌ی متوسطه‌ی سنتور
این کتاب گزیده‌ای از ردیف موسیقی ایران است که در سال ۱۳۴۲ استاد موسی معروفی از روایت‌های استادانی بزرگ چون میرزاعبدالله، آقاحسینقلی، درویش‌خان و علینقی وزیری برگرفته و گردآوری نموده و به ثبت رسانده است. در این مجموعه از انواع و اقسام گوشه‌ها یکی از زیباترین آنها را انتخاب کرده و از تکرارها چشم پوشیده‌ام. با توجه به اینکه استادانی چون ابوالحسن صبا و فرامرز پایور هم از این دایرة‌المعارف موسیقی ایران بسیار بهره جسته‌اند و در کتاب‌های خود به ثبت رسانیده‌اند به همین جهت گریزی از آوردن جمله‌ها و عبارت‌های مشابه نیست. در نت‌نویسی این مجموعه از مکتب استاد فرامرز پایور پیروی شده است.

آثار شنیداری
به مناسبت یک‌صدمین سالگرد تولد ابوالحسن صبا
نام اثری منتشر شده از ماهور که در آن قطعات اجرا شده با ویویولن توسط استاد صبا جمع آوری شده است. قطعات اجرا شده با ویلن عبارتند از: آواز ابوعطا، ضربی ترک، آواز بیات ترک، و قطعات اجرا شده با سه تار عبارتند از: دستگاه شور، گریلی، دستگاه نوا، دستگاه چهارگاه و آواز بیات اصفهان.

آلبوم رنگ‌های قدیمی
درباره‌ی این اثر، به قلم محمدرضا شرایلی می‌خوانیم:

“جدای از نقش شوخ رِنگ‌ها در موسیقی مردمی نواحی مختلف ایران به عنوان گونه‌ی لازم برای رقص و پایکوبی و شادمانی در کارگان موسیقی دستگاهی نیز جایگاه قطعه‌ی موزون خاتمه با وزنی نسبتاً تند از آنِ رِنگ‌هاست. نام‌هایی چون شلخو، حربی، شهرآشوب و دلگشا رِنگ‌هایی در بستر موسیقی دستگاهی هستند که در انتهای روایت‌های اجرایی ردیف در برخی آوازها یا دستگاه‌ها از دیرباز جای گرفته‌اند.

با بررسی ضبط‌شده‌های موسیقی دستگاهی روی صفحات 78دور از آغاز (1284ش) تا پایان دوره‌ی پهلوی اول به نمونه‌های قابل‌توجهی از اجرای رِنگ‌ها برمی‌خوریم که اغلب نیز توسط نوازندگان مطرحی ساخته و اجرا شده‌اند. تغییر تدریجی رنگ‌های ساده و مختصر به رنگ‌های متنوع، پیچیده و مفصل و اجراهای تکنوازی به نواخته‌های ارکستری در خلال این دوره‌ی تاریخی از جمله‌ی تحولات ساختاری و محتوایی رنگ‌هاست که با شنیدن این آثار می‌توان به آن پی برد. این مجموعه شامل دو لوح فشرده ‌است که یکی اختصاص به ضبط‌شده‌های دوره‌ی قاجار (1284ش تا 1293ش) و دیگری به دوره‌ی پهلوی اول (1305ش تا 1316ش) دارد؛ ساخته‌هایی از استادانی بنام که گاه در هیچ منبع مکتوبی تا کنون اشاره‌ای به آن‌ها نرفته است.”

ویولن ابوالحسن صبا 1/2/3
این مجموعه شامل قطعات نواخته شده با ویولن توسط استاد صبا است که در سه سال آخر عمر ایشان توسط دوستان و نزدیکان وی ضبط شده است.

ضربی‌خوانی‌های حسین تهرانی
از دیرباز خواندن تصانیف، کارعمل‌ها و مَتَل‌های سرگرم‌کننده در مجالس و محافل از جمله وظایف نوازنده‌ی تمبک به شمار می‌رفت چرا که این هنرمندان به دلیل آشنایی عمیق با ریتم و اوزان موسیقایی و توانایی تقطیع صحیح کلام بر ملودی صلاحیت و تخصص بیشتری نسبت به آوازخوانان برای اجرای این قطعاتِ باکلامِ موزون داشتند.

پیشینیان تهرانی مانند حاجی‌خان (معروف به عین‌الدوله‌ای)، رضاقلی‌خان نوروزی، رضا روانبخش، عبدالله دوامی و دیگر تمبک‌نوازان سرشناس که از صدای خوشی هم بهره داشتند همگی به همان دلیل پیش‌گفته مجریان شناخته‌شده‌ای برای قطعات باکلام موزون بودند. در صفحات گرامافن دوره‌ی قاجار و حتی اوایل پهلوی اول آثاری از ضربی‌خوانی برخی‌شان به یادگار مانده است.

حسین تهرانی بسیاری از تصانیف و کارعمل‌های قدیمی را از اینان آموخته ‌بود و گنجینه‌ای از اشعار شاعران متقدم را نیز از حفظ داشت. علاوه بر آن از صدایی گرم برخوردار بود و این استعداد ذاتی و دانش اکتسابی زمینه را برای اجرای این قبیل قطعات توسط او فراهم ساخت.

تهرانی که در ابتدا به صورت خودآموخته تمبک می‌نواخت مدتی از راهنمایی‌های رضا‌خان باربد بهره گرفت. پس از آن به محضر حسین اسماعیل‌زاده راه یافت. معاشرت با ابوالحسن صبا و روح‌الله خالقی به گفته‌ی خود وی موجب آشنایی بیشترش با ضرب‌شناسی و وزن‌خوانی شد. هنر ضربی‌خوانی و اجرای آوازضربی یکی از هنرهای بارز تهرانی بود.

موزه خانه ابوالحسن صبا
موزه صبا یکی از موزه های استان تهران است و مربوط به استاد ابوالحسن صبا ، استاد برجسته موسیقی ایران است. ابوالحسن صبا ترکیب موسیقی را غیر از سازهای موسیقی می دانست ، همچنین با ادبیات کلاسیک ایران آشنایی خوبی داشت. این موزه هنری خانه شخصی وی است که بنا به وصیت وی در 20 نوامبر 1974 به موزه تبدیل شده است.

این خانه دارای پنج اتاق ، یک زیرزمین و یک حیاط کوچک است. هنگام ورود به حیاط ، یک حوضچه زیبا در وسط خواهید دید. قسمت داخلی موزه از دو بخش مختلف تشکیل شده است. بخش اول شامل آلات موسیقی و کارهای ابوالحسن صبا و بخش دیگر شامل صنایع دستی همسرش است. برخی از اشیاء این موزه که به نمایش گذاشته شده است موارد شخصی ابوالحسن صبا مانند قلم خوشنویسی و جوهر ، عینک ، قاب عکس ، کت و شلوار رسمی و ماسک گچی صورت وی است.

ابوالحسن صبا یکی از نوازندگان و آهنگسازان برجسته ایران بود. وی در سال 1281 به دنیا آمد. او یک هنرمند نابغه بود.. وی به صورت حرفه ای ویولن می‌نواخت. همچنین او نوازندگی سنتور ، نی ، کمانچه ، تنبک ، ستار و تار را از نوازندگان مشهور یاد گرفت.

“تمامی محتوا مندرج در سایت متعلق به رسانه ریتم آهنگ می باشد و هرگونه کپی برداری با ذکر منبع بلامانع است.”