• صفحه نخست
• چرا ابوالحسن صبا میراث موسیقی ایرانی است؟

استاد ابوالحسن صبا، نوازنده و آهنگ‌ساز برجسته ایرانی در 1281 خورشیدی دیده به جهان گشود. تاثیر وی بر فضای کنونی موسیقی سنتی ایرانی انکار نشدنی و قابل تامل است. بسیاری از موسیقی‌دانان برجسته دهه‌های معاصر، تحت تاثیر آثار، تفکرات و ابداعات صبا بوده اند.

در این مطلب با نگاهی جامع به بررسی زندگانی، سبک هنری و آثار استاد ابوالحسن صبا و جاگاه او در تاریخ موسیقی ایرانی خواهیم پرداخت. این بررسی بر اساس اطلاعات موجود در مورد این استاد برجسته در اسناد و کتب و هم‌چنین برگرفته از مستند تلویزیون ملی ایران درباره استاد صبا تدوین شده است.

فهرست مطالبی که در این مقاله می‌خوانید:

زندگی شخصی ابوالحسن صبا
ورود به موسیقی و اساتید ایشان
تعلیم موسیقی و شاگردان
شیوه و سبک نوازندگی انواع سازها
 

زندگی شخصی ابوالحسن صبا
تولد و خانواده ابوالحسن صبا
کمال‌السلطنه پدر ابوالحسن صبا ادیب و مردی اهل فرهنگ و علاقه‌مند به موسیقی ایرانی بود. به نقل از مادر صبا، زمانی که وی کودک بود، با بستن تارهایی به انگشتان خود صدای سازهای مختلف را تقلید می‌نمود. ذوق و نبوغ سرشار موسیقی او از کودکی پدیدار و روشن بود. اولین سازی که صبا با آن آشنا شد سه‌تار بود. صبا هنوز کودکی خردسال بود که پدرش کمال‌السلطنه او را برای مشق سه‌تار به منزل مرحوم آقا میرزا‌عبدالله برد. میرزاعبدالله از بزرگ‌ترین اساتید سه‌تار قرن اخیر و از شریف‌ترین مردان عصر خویش به شمار می‌رود. صبا در د.وران کودکی که معمولا جان آدمی مستعد درک همه‌ گونه الهام است در محضر چنان استاد بزرگواری سه‌تار نواخت.

تحصیل در مدرسه آمریکایی
ابوالحسن صبا تحصیلات خود را در مدرسه آمریکایی تهران آغاز نمود. مدرسه آمریکایی تحت نظر سفارت آمریکا در تهران به زبان انگلیسی و با استانداردهای بالایی فعالیت می‌کرد. نکته جالب توجه این‌که بسیاری از دانش آموزان این مدرسه روابط اجتماعی زیاد نداشتند. (به نقل از بی‌بی‌سی) با این حال ابوالحسن صبا از جمله موفق ترین و بی‌شک مشهورترین فارغ‌التحصیل این مدرسه بوده است.

تعلیم موسیقی و ازدواج
در سال 1301 تحصیلات خود در مدرسه آمریکایی‌ها را به پایان برد و تصمیم گرفت به تعلیم موسیقی بپردازد. معلم مدرسه موسیقی ملی شد. در سال 1311 با منتخب اسفندیاری، یکی از شاگردان خود، ازدواج نمود و تا پایان عمر با وی زندگی کرد.

صبا سراسر عمر خویش را صرف آموختن، نواختن، تعلیم و تصنیف موسیقی نمود. در 29 آذر 1336 ابوالحسن صبا در سن 55 سالگی دیده از جهان فروبست. زندگی وی بدون حادثه گذشت. اما میراثی از خود به جای گذاشت که همتا ندارد.

در 14 سالگی مثل موش روی قالب صابون روبه‌روی درویش خان نشسته بود و درس سه تار می‌گرفت و راک هندی مینواخت.

خاطرات استاد موسی معروفی
  استنباط می‌شود که استاد در 14 سالگی مشغول به فراگیری ردیف موسیقی در محضر درویش خان بوده است.

ورود به موسیقی و اساتید ابوالحسن صبا
ابوالحسن صبا از 12 سالگی فراگیری موسیقی را آغاز نمود. طبق آنچه اشاره شد نبوغ موسیقی در او به قدری سرشار بود که به سرعت پیشرفت چشمگیری در یادگیری از خود نشان داد. لذا وی در مدت کوتاهی فراگیری چندین ساز را در محضر بهترین اساتید زمان خود شروع کرد. او چنان عاشق موسيقي بود كه روزها سازش را به مدرسه می‌برد و هم شاگردی‌هايش را دور خود جمع می كرد و برای آنها می‌نواخت.

اساتید ابوالحسن صبا
وی طی مدت 18 سال تا پایان تحصیلات خود در مدرسه موسیقی موفق به یادگیری چندین ساز شد. در ابتدا کمانچه و سپس ویولن، تار و سه تار را نزد اساتید خود فراگرفت. اساتید وی در این ساز ها به شرح زیر بوده است:

کمانچه را نزد حسین‌خان اسماعیل‌زاده از اساتید برجسته دوره ناصری آموخت.

مشق ویولن را نزد حسین هنگ آفرین انجام داد.

ضرب را نزد حاجی‌خان معروف فراگرفت.

تار و سه تار را درویش‌خان به وی آموخت.

حسین هنگ‌آفرین و درویش‌خان، از شاگردان مدرسه موسیو‌لومر بودند. لومر موسیقی‌دان فرانسوی در سال 1247 جهت تعلیم موسیقی وارد ایران شد. مفهوم “هارمونی” اولین بار توسط موسیو‌لومر در موسیقی ایران معرفی شد.

از دیگر اساتید ابوالحسن صبا می‌توان به علی اکبرشاهی، نایب اسدالله، و اکبرخان فلوتی اشاره نمود. ابوالحسن صبا نزد این استادان علاوه بر مقدمات و مقامهای موسیقی ایرانی نواختن سازهای مختلف را نیز فراگرفت. سرانجام پای به مکتب استاد علینقی وزیری گذاشت و توانست با موسیقی علمی و زبان نت آشنا شود.

در مکتب استاد علینقی وزیری بود که صبا توانست پایه‌های علمی و عملی نواختن ویولن را بیاموزد. تا پیش از ورود نت به ایران توسط استاد وزیری، این ساز به سبک کمانچه نواخته می‌شد.

سبک هنری، تعلیم و شاگردان
ابوالحسن صبا زندگی خود را صرف تعلیم وموسیقی نمود. از وی میراث جاودانی بر جای مانده است. قطعات خلاقانه و نوین و هم چنین ردیف‌های آموزشی تنها بخشی از آن چیزی است که از استاد صبا به جای مانده است.

اهمیت ابوالحسن صبا در این است که فهمید چه کند و ویولن را چطور بنوازد که به مکتب این ساز نزدیک‌تر باشد. ابوالحسن صبا در این کار توفیق یافت. اولین آهنگی که در سال 1306 از او به یادگار ماند قطعه ایست در مایه دشتی که در صفحه ”ای وطن“ نواخته و آن را در کتاب خود در دو قسمت به نام «زردملیجه» به چاپ رسانده است.

شاگردان ابوالحسن صبا
استاد صبا شاگردان زیادی را تعلیم داد که هریک چراغ روشنی در راه بسط و توسعه موسیقی سنتی ایرانی شدند. بسیاری از این نام‌ها چنان در آینده موسیقی ایران تاثیرگزار بودند که هرکدام نیاز به بررسی و تحلیل جداگانه ای دارند. اما به اختصار برجسته ترین شاگردان استاد صبا در ادامه معرفی می‌گردند.

حسن کسایی: استاد سرشناس نی و صاحب سبک ایران.

غلامحسین بنان: خواننده سرشناس موسیقی ایرانی.

حسین تهرانی: از اساتید برجسته تنبک و صاحب سبک.

فرامرز پایور: از اساتید برجسته سنتور ایران.

علی تجویدی: آهنگ ساز و موسیقی‌دان سرشناس ایرانی.

همایون خرم: از اساتید سابق دانشکده موسیقی ملی.

داریوش صفوت: از جمله بنیان‌گذاران مرکز حفظ و اشاعه موسیقی در سال ۱۳۴۷.

اسدالله ملک: آهنگساز و نوازنده ویولن.

همچنین از دیگر شاگردان وی می توان به رحمت‌الله بدیعی، ساسان سپنتا، ابراهیم قنبری مهر، اسماعیل چشم آذر، مهدی خالدی، مهدی مفتاح، حبیب‌الله بدیعی، محمد طغانیان دهکردی، بابک رادمنش، حسین خواجه امیری، پرویز یاحقی، فرهاد فخرالدینی، محمد حیدری، قدرت‌الله انتظامی اشاره نمود.

شیوه و سبک نوازندگی انواع سازها
استاد صبا تمام زندگانی خویش را صرف موسیقی کرد. در نوازندگی ویولن و هم‌چنین اغلب سازهای ایرانی به درجه استادی رسیده بود و آن‌ها را تدریس می‌نمود. تار، سه‌تار، سنتور، کمانچه، ویولن، تنبک، پیانو، نی، و بسیاری سازهای دیگر را مهارت بسیار می‌نواخت. سبک نوازندگی استاد ابوالحسن صبا دارای دقت و شفافیت بالایی در همه سازها بود.

در ادامه توضیحات شاگردان و نزدیکان استاد ابوالحسن صبا را به نقل از مستند استاد ابوالحسن صبا برای شما خواننده ارجمند خواهیم آورد.

سنتور
استاد صبا در کلیه آلات موسیقی ایرانی تبحر داشت. ابوالحسن صبا علاقه خاصی به سنتور داشت و مدت‌ها بر روی این ساز کار نمود. در دوره صبا اغلب شاگردانی که به یادگیری سنتور علاقه داشتند، در محضر او به یادگیری پرداختند. روش تدریس ابوالحسن صبا در سنتور متفاوت از دیگران بود و به نوعی این ساز ایرانی را احیا نمود.

تنبک
حسین تهرانی از نوازندگان سرشناس تنبک هم عصر ابوالحسن صبا این طور می‌گوید: “بنده پیش از آشنایی با مرحوم صبا خودم را ضرب شناس می‌دانستم. اما پس از ملاقات با ایشان دریافتم که ضربی که در آن ادعا داشتم را نمی‌شناسم. و تازه فهمیدم ضرب چیست. مرحوم صبا مفاهیمی نظیر انگشت‌گذاری در ضرب (تغییر قدرت انگشت های مختلف در نوازندگی ضرب)، مفهوم تریوله نوازی به سبک جدید با دو انگشت و ریتم پردازی با آن و یا تکنیک کروماتیک همه از مرحوم ابوالحسن صبا به جای مانده است. تهرانی می‌گوید هرآنکه امروز به نام مکتب بنده ضرب می‌گیرد در واقع مکتب ابوالحسن صبا را دنبال می‌نماید.”

ویولن
نوانس‌های موسیقی ایرانی و غربی متفاوت از یک دیگر است. در مطالعاتی که پس از مرگ ابوالحسن صبا بر روی صفحات قدیمی نی و فلوت انجام شد، مشخص شد که ابوالحسن صبا با بررسی دقیق تمامی این صفحه‌ها و مطالعه نوازندگی نی ایرانی، نوانس‌های نی ایرانی را در نوازندگی ویولن ایرانی پیاده سازی نموده است.

از دیگر فعالیت‌های ابوالحسن صبا، پیاده سازی نحوه استفاده از آرشه در کمانچه و شبیه سازی آن در ویولن بود. ابوالحسن صبا سال‌ها نزد استاد اسماعیل‌زاده به فراگیری کمانچه پرداخته بود.

سه‌تار
ابوالحسن صبا به دخیل کردن احساس در نوازندگی سه‌تار توجه ویژه‌ای داشت. بی‌شک تاثیر استاد وی، درویش‌خان بر روی او بسیار زیاد بود. درویش‌خان که خود آغازگر تحولات زیاد در نوازندگی سه‌تار در ایران بود این تاثیر را بر روی صبا نیز داشت.

تزیینات و تکنیک‌های جدیدی که ابوالحسن صبا در نوازندگی سه‌تار ابداع نمود، به کلی فضای نوازندگی این ساز را تغییر داد و صداهای زیبا و جدیدی از این ساز خلق شد.

“تمامی محتوا مندرج در سایت متعلق به رسانه ریتم آهنگ می باشد و هرگونه کپی برداری با ذکر منبع بلامانع است.”