• صفحه نخست
• معرفی 15 رمان برتر ادبیات پست مدرن جهان

پست مدرنیسم یکی از این کلماتی است که در بین هنرمندان به اصطلاحی روزمره تبدیل شده‌است. کافی است به این فکر کنید که چند بار فیلم یا کتابی را دیده‌اید که با “پست مدرن” توصیف شود. واقعیت این است که پست مدرنیسم بخشی از زندگی ما شده‌است. بسیاری بر این باورند که ادبیات پست مدرن جدیدترین و به روز‌ترین نوع ادبی در جهان است.

سبک ادبی پست مدرن نوعی ادبیات است که با استفاده از استعاره، روایت غیرقابل اعتماد، خود انعکاس‌پذیری (self-reflexivity) و بینامتنی‌بودن (intertextuality) مشخص می‌شود. مضمون این سبک غالباً مباحث تاریخی و سیاسی را شامل می‌شود. این سبک از ادبیات پست مدرن آمریکا از طریق نوشته‌های نویسندگان پست مدرن جهان چون Kurt Vonnegut ، Thomas Pchchon و John Barth پدید آمد.

از مهمترین ویژگی فضای ادبی پسامدرن فراواقعی بودن و روایت غیر خطی است.
در این مقاله به مهم‌ترین سوالات پیرامون مکتب پست مدرنیسم در ادبیات شامل چیستی، ویژگی‌ها، نویسندگان و آثار برجسته جهان و ایران و پسامدرنیسم در ادبیات پست مدرن داستانی ایران خواهیم پرداخت.

پست مدرن به زبان ساده
پست مدرنیسم می گوید که هیچ حقیقت واقعی وجود ندارد که مردم بدانند. می‌گوید دانش همیشه ساخته می‌شود یا اختراع می‌شود و کشف نمی‌شود. از آنجا که دانش توسط مردم ساخته شده‌است، فرد نمی‌تواند چیزی را با قاطعیت بداند. همه ایده‌ها و واقعیت‌ها به جای “شناخته شده” باور شده‌اند. ممکن است نوعی حقیقت نهایی وجود داشته باشد یا نباشد، اما ما نمی‌توانیم آن را بشناسیم.

ادبیات پست مدرن چیست؟
تعریف پارامترهای ادبیات پست مدرن کاری دشوار است. در وهله اول به دلیل این‌که توافق کلی درباره ویژگی‌های متن پست‌مدرن وجود ندارد. از زاویه دیگر به دلیل یک‌سری تناقض‌ها در جنبش پست مدرن تعریف دقیقی به دست نیامده‌است.

به نظر می رسد تناقض یا پارادوکس كلمه‌ای مؤثر هنگام تعریف ادبیات پست مدرن است. همان‌طور كه ​​باری لوئیس (Barry Lewis) در تفسیر دیدگاه‌های لیندا هاتچون (Linda Hutcheon) در مقاله خود با عنوان “پست مدرنیسم و​​داستان” اظهار داشت، آثار ادبی پسامدرن به طور هم‌زمان معنا و عرف را مورد تمسخر یا انتقاد قرار می‌دهند.

اگرچه نظرات مشترکی پیرامون فضای آثار ادبیات پست مدرن وجود ندارد اما ویژگی‌ های برشمرده شده بر ادبیات پست مدرن به اختصار شامل موارد زیر است:

طنز و بازی‌گوشی راوی یا شخصیت‌ها
فضای بین متنی و روایت غیر خطی
ساختگی و غیرواقعی بودن
استعاره تاریخ‌نگاری
Poioumena (پویومنا؛ یک نوع خاص از استعاره که داستان در مورد روند خلقت است)
اعوجاج موقتی
رئالیسم جادویی
فراواقعی بودن (هایپررئالیتی)
پارانویا
حداکثرگرایی یا ماکزیمالیسم
حداقل گرایی یا مینیمالیسم
با توجه به اینکه جنبش پست مدرن بی‌ثباتی و شک و تردید را به عنوان صفات اصلی دربرگرفته است، چگونه ما حتی می‌توانیم درک کنیم که چه ادبیاتی را می‌توان یا نمی‌توان به عنوان پسامدرن قلمداد کرد؟ پسامدرنیسم با شک و تردید و طرد، به ویژه نفی پیشرفت فرهنگی و حتی بیشتر از آن، اجرای نظریه‌های جهانی‌سازی توصیف می شود.

پست مدرنیسم در رمان؛ معرفی 15 رمان برتر ادبیات پست مدرن جهان
با توجه به توضیحات ارایه شده تقسیم‌بندی دقیق آثار ادبی پست مدرن کاری دشوار است. اما بر اساس برخی ویژگی‌های مشترک و خرد جمعی بسیاری از صاحب‌نظران جهان آثار زیر را به صورت قطعی در زمره بهترین  رمان ها و داستان های نویسندگان پست مدرن جهان قرار داده‌اند:

1- رمان شوخی بی‌پایان Infinite Jest اثر دیوید فاستر والاس
شوخی بی‌پایان (Infinite Jest) رمانی از دیوید فاستر والاس است که در سال ۱۹۹۶ منتشر شد. والاس در این رمان که در سن 33 سالگی منتشرکرد، نهایت دقت را به کار می‌برد تا میل مفرط و رسوب‌کرده به مصرف‌گرایی در جامعه آمریکایی و اعتیادی که به بارمی‌آورد را نشان دهد. عادتی که فرد را به انزوای عمیق در جوامع سرمایه‌داری می‌کشاند.

وقتی به جهان و تکنولوژی در حال پیشرفتش که به سرعت برق به پیش می‌رود، با اشرافی فوق‌العاده نگاه می‌کند، افتخارآمیز ظاهر می‌شود. والاس تصور می‌کند سه کشور ایالات متحده، کانادا و مکزیک زیر سلطه سازمانی به نام «حکومت شمال بزرگ» اداره می‌شوند، جایی که مصرف‌گرایی سرمایه‌داری و نه زمان معیار سنجش وقت است. جایی که جهان با ریتم سال‌ها روبه جلو نمی‌رود بلکه با حرکت مارک‌ها و تولیدات تجاری. به دست مجسمه آزادی در ورودی نیویورک هم بیلبرد تبلیغاتی غول پیکری می‌نشاند به جای شعله معروف.
وقتی رمان شوخی بی پایان منتشرشد، والاس دراوج شهرت بود و میان بزرگ‌ترین منتقدین، مهم‌ترین ادیب امریکایی بین هم‌نسلانش محسوب می‌شد.

رمان شوخی بی پایان ار مهم‌ترین آثار ادبیات پست مدرن است که تاکنون به زبان فارسی ترجمه نشده‌است.
2- رمان رنگین کمان جاذبه Gravity Rainbow اثر توماس پینچن
این رمان توسط بسیاری از محققان به عنوان بزرگ‌ترین رمان آمریکایی پس از پایان جنگ جهانی دوم شناخته می‌شود و اغلب به عنوان رمان پست مدرن در نظر گرفته می‌شود. این روایت طولانی، پیچیده و با شخصیت‌های بزرگ، در ابتدا در پایان جنگ جهانی دوم در اروپا قرار دارد و مراکز طراحی، تولید و ارسال موشک های V-2 توسط ارتش آلمان است. به طور خاص، شامل تلاش‌های انجام شده توسط چندین شخصیت برای کشف راز دستگاه اسرارآمیز به نام “شوارتزورات” (“دستگاه سیاه”) است که قرار است با شماره سریال “00000” در یک موشک نصب شود.

بسیاری از واقعیت‌های این رمان مبتنی بر اسناد فنی مربوط به موشک‌های V-2 است. معادلات موجود در متن صحیح و واقعی است. منابع مربوط به آثار پاولوف، اووسفنسکی و یونگ بر اساس تحقیقات پینچون است. فرمان شلیک به زبان آلمانی که در انتهای رمان ذکر می شود نیز بر اساس واقعیت است و احتمالا برگرفته از گزارش فنی تهیه شده توسط عملیات Backfire است.

3- رمان سلاخ‌خانهٔ شمارهٔ پنج اثر کرت وانه گت
«سلاخ خانه شماره پنج» یک رمان علمی تخیلی و ضد‌جنگ است که توسط « کرت وانه گت » نوشته شده است. این رمان پست مدرن یکی از مشهورترین آثار این سبک ادبی محسوب می‌شود که داستان آن مربوطه به جنگ جهانی دوم و روایت‌کننده ماجرای سربازی آمریکایی و سفرهای عجیب او در زمان است. یکی از مهم‌ترین اتفاقات رمان، بمباران «درسدن» است، که این خود بر اساس تجربه «وانه گت» و حضورش در آن زمان است.

4- رمان خانه برگ ها House of Leaves اثر مارک ز. دانیلویسکی
رمان House of Leaves  خانه برگ ها، اولین رمان نویسنده آمریکایی مارک ز. دانیلویسکی (Mark Z. Danielewski) است که در مارس 2000 توسط Pantheon Books منتشر شد. این رمان پرفروش تاکنون به چند زبان ترجمه شده است.

قالب و ساختار رمان پست مدرن خانه برگ ها غیر متعارف با طرح‌بندی و سبک غیر‌معمول صفحه‌بندی است که آن را به عنوان نمونه‌ای از ادبیات ergodic تبدیل می‌کند. این سبک شامل پاورقی‌های فراوان است  که بسیاری از این پاورقی‌ها مراجعه به کتاب‌های داستانی، فیلم ها یا مقاله ها هستند. در مقابل، برخی از صفحات فقط چند کلمه یا سطر متن دارند که به روش‌های عجیب و غریب برای بازنمایی وقایع موجود در داستان تنظیم شده‌اند و اغلب جلوه‌ای آگورافوبیک (agoraphobic) و کلاستروفوبیک (claustrophobic) ایجاد می‌کنند. در نقاطی، کتاب باید چرخانده‌شود تا خوانده‌شود. این رمان هم‌چنین برای راویان متعدد خود، که به طرز پیچیده و گسسته‌ای با یکدیگر تعامل دارند، متمایز است.

5- رمان Catch-22 یا شکار-22 اثر جوزف هلر
Catch-22 یک رمان جنگی طنز توسط نویسنده آمریکایی جوزف هلر است. او نوشتن آن را در سال 1953 شروع کرد. این رمان برای اولین بار در سال 1961 منتشر شد. غالباً به عنوان یکی از مهم‌ترین رمان@های قرن بیستم ذکر شده است ، این رمان از یک روایت غیر‌انسان‌شناس سوم‌شخص متمایز استفاده می‌کند و وقایع را از دید شخصیت‌های مختلف توصیف می‌کند. داستان‌های جداگانه از توالی خارج هستند بنابراین توالی زمانی به همراه طرح داستان توسعه می‌یابد.

6- رمان اولیس Ulysses اثر جیمز جویس
اولیس یا یولسیز نام رمان معروف جیمز جویس نویسندهٔ ایرلندی است که از شاهکارهای ادبیات مدرن به‌شمار می‌رود. تمام وقایع رمان اولیس در یک روز رخ می‌دهند. این کتاب که سومین اثر جیمز جویس است در سال ۱۹۲۲ در پاریس منتشر شد.

جویس در ابتدا این کتاب را به صورت داستانی کوتاه منتشر کرد که بخشی از مجموعهٔ دوبلینی‌ها بود و آن را یک روز از عمر آقای بلوم در وین نام نهاده بود؛ ولی مدتی بعد با آمیختن یکی از شخصیت‌های کتاب سیمای مرد هنرمند در جوانی به نام استیون ددالوس با آقای بلوم کتاب اولیس را نوشت. داستان اولیس ریشه در اساطیر یونانی و به خصوص اودیسهٔ هومر، شکسپیر، عهد عتیق و عهد جدید دارد.

7- رمان زن ستوان فرانسوی The French Lieutenant’s Woman اثر جان فاولز
زن ستوان فرانسوی یک رمان داستانی تاریخی پست مدرن در سال 1969 توسط جان فاولز است. این سومین رمان منتشرشده این نویسنده پس از آثار جمع آوری (1963) و مجله (1965) بود.

راوی در اواسط قرن نوزدهم، شخصیت اصلی این رمان را به عنوان سارا وودروف، زن صاحب نام، که به عنوان “تراژدی” و بعضا “فاحشه ستوان فرانسوی” شناخته می‌شود معرفی می‌کند. او در شهر ساحلی لیم رجیس به عنوان یک زن ننگین زندگی می‌کند که ظاهراً توسط افسر یک کشتی فرانسوی به نام وارگوینس که به فرانسه برگشته و متاهل شده بود، رها شده است. او برخی از اوقات فراغت محدود خود را در Cobb، یک اسکله سنگی که در آن به دریا خیره شده است می‌گذراند.

8- رمان صد سال تنهای One Hundred Years of Solitude اثر گابریل گارسیا مارکز
کتاب «صد سال تنهایی» اثر گابریل گارسیا مارکز را چند مترجم به فارسی برگردانده‌اند. گابریل گارسیا مارکز به خاطر این کتاب موفق به کسب نوبل ادبی شده است. او در «صد سال تنهایی» سبکی نو را بنیان نهاد. مارکز در عین واقع‌گرایی و واقع نمایی، عناصر شگفت انگیز دنیای اسطوره و تخیل را به عقاید خاص مردم پیوند داد و اثری متفاوت با دنیای واقعیت یا تخیلِ محض ساخت، این سبک را در اصطلاح رئالیسم جادویی می‌گویند.

رمان «صد سال تنهایی» در سال 1965 در شمارگان هشت هزار نسخه و به زبان اسپانیایی در آرژانتین به چاپ رسید که همه نسخه‌های آن در هفتة اول فروخته شد. بعد از گذشت تقریباً پنج دهه از اولین چاپ این کتاب، بیش از سی میلیون جلد از آن در سراسر دنیا به فروش رفته‌است و به بیش از سی زبان مختلف ترجمه شده است.

کتاب صدسال تنهایی حکایت شش نسل از خانواده‌های کولی است که محکوم به تنها زیستن هستند. خوزه آرکادیو بوئندیا و اورسولا ایگوآران، زن و شوهری هستند که همراه تنی چند از دوستانشان دهکده خود را ترک می‌کنند تا به جای جدید برسند و سپس دهکده موکوندو را بنیان می‌گذارند؛ دهکده‌ای که در ابتدا بکر و جادویی است، ولی بعد از ارتباط با سایر تمدن‌ها، عناصر خیال از آن دور می‌شود.

صدسال تنهایی از زبان سوم شخص حکایت می‌شود. مارکز در صد سال تنهایی واقعیت اجتماعی و جغرافیایی جدید کولی‌ها را از همان ابتدا به تفکرات و اسطوره‌های آن‌ها پیوند می‌دهد. شگفتی‌های مربوط به حضور کولی‌ها در دهکده را که به واقعیت زندگی در کلمبیا شباهت دارند با جادوهایی که در این داستان رخ می دهند، ادغام می‌کند و استفاده از سبک رئالیسم جادویی در رمان را به اوج خود می رساند.

9- رمان اگر شبی از شب های زمستان مسافری اثر ایتالو کالوینو
رمان اگر شبی از شب های زمستان مسافری ترجمه شده توسط لیلی گلستان در حقیقت مجموعه‌ای از داستان‌هایی است که هیچ‌گاه تمام نمی‌شوند. آقای خواننده روزی کتابی را می‌خرد و ما همراه با او مشغول خواندن داستان می‌شویم اما در جای پرهیجان ،کتاب تمام می‌شود و خواننده عصبانی از نیمه‌کاره بودن کتاب به کتاب‌فروشی می‌رود و در آن‌جا با خانم خواننده آشنا می‌شود . آن‌ها نسخه درستی از کتاب را می‌گیرند که متوجه می‌شوند تماما داستان دیگری است که به علت بدی چاپ، ادامه‌اش قابل خواندن نیست و به همین ترتیب ما ۱۰ داستان نیمه تمام را در ماجرای اصلی کتاب دنبال می‌کنیم .
رمان «اگر شبی از شب های زمستان مسافری»، ابتدا خواننده را به پشت ویترین کتاب‌فروشی برده و پس از مکثی کوتاه، او را به درون آن می‌برد تا برابر یک لشگر کتاب توقف کند و با چشمان تیزبین و حواس از پیش آماده شده‌اش، در میان قفسه‌‌ها به دنبال آخرین کتاب نوشته کالوینو به گردد.

کتاب شامل مباحثی بر تجارب خواندن است و به نظر میرسد کالوینو در این اثر خواندن را به نوشتن ارجح دانسته است.

10- رمان نویز سفید (سر و صدای سفید) اثر دان دلیلو
White Noise هشتمین رمان دون دیلو است که توسط وایکینگ پرس در سال 1985 منتشر شده است. این کتاب جایزه ملی ایالات متحده را برای داستان خیالی به دست آورد. این کتاب در ایران توسط محمد صداق رئیسی ترجمه شده و نشر روزگار آن را منتسر کرده است.

نویز سفید نمونه ای از ادبیات پسامدرن است. این کار به طور گسترده او را مورد توجه مخاطبان بسیار بزرگی قرار داده‌است. این رمان را در لیست “بهترین رمان‌های انگلیسی زبان از سال 1923 تا 2005” قرار داد. دلیلو در ابتدا می‌خواست کتاب پاناسونیک نام‌گزاری کند، اما شرکت پاناسونیک اعتراض کرد و نام کتاب نویز سفید تعیین شد.

11- رمان گهواره گربه اثر کورت ونه گات جونیور
گربه گهواره یک رمان پست مدرن طنز با عناصر علمی-تخیلی، نوشته نویسنده آمریکایی Kurt Vonnegut است. چهارمین رمان ونگنگ، نخستین بار در سال 1963 منتشر شد و به بررسی و طنز موضوعات علمی، فناوری، هدف دین و مسابقه تسلیحاتی، اغلب با استفاده از طنز سیاه پرداخته است. این رمان در ایران توسط نشر ثالث به ترجمه مشتر مهتاب کلانتری و منصوره وفایی به چاپ رسیده‌است.

کتاب روایت داستان زندگی فیلیکس، آخرین اختراع وی، فرزندان او و یک مدینه فاضله ساختگی به نام سن لورنزوست است. یک جزیره فقیر و پرت در دریای کارائیب که ساکنان آن  پیرو مذهب باکونونیسم هستند. باکونونیسم مجموعه‌ای از دروغ‌های عجیب و غریب اما بی‌ضرر است که فرد را در نهایت به نوع‌دوستی و خداشناسی می‌رساند و جذابیت و همگانی‌شدن خود را مدیون سادگی و باورپذیری اصولش است.

وقتی تمامی این افراد و اسباب در سن لورنزو دور هم جمع می‌شوند دوباره نوبت «فیلیکس هوینکر» متوفی است که بار دیگر با اختراع آخرش فاجعه انسانی دیگری به بار بیاورد. فاجعه ای که نه تنها مردم یک شهر، بلکه مردم تمامی دنیا را به کام مرگ می کشد…..اما کسی چه می داند … «شاید قضا چنین باشد»

12- رمان دندان های سفید White teeth اثر زادی اسمیت
در مرکز این رمان دو دوست غیرمجاز یعنی آرچی جونز و صمد اقبال کهنه سربازان جنگ جهانی دوم هستند. آرچی و صمد و خانواده‌هایشان عامل تحولات برگشت ناپذیر انگلستان می‌شوند. زدی اسمیت نویسنده رمان‌های دندان‌های سفید، مرد نویسنده خودکار، روی زیبایی ، NW و زمان چرخش است. وی هم‌چنین دو مجموعه مقاله با عنوان “تغییر ذهن من و احساس رایگان” منتشر کرده است.

در سال 2002 به عنوان عضو انجمن ادبیات سلطنتی انتخاب شد و در سال 2003 و بار دیگر در سال 2013 به عنوان یکی از 20 بهترین رمان نویس جوان انگلیس شناخته شد. دندان های سفید برنده جوایز ادبی متعددی از جمله جایزه یادبود جیمز تیت بلک، وایتبراد اول شد. زدی اسمیت در حال حاضر استاد دستیار داستانی در دانشگاه نیویورک و عضو آکادمی هنر و نامه‌های آمریکا است.

13-رمان نام گل سرخ یا آنک نام گل اثر اومبرتو اکو
«نام گل‌سرخ» یا آنک نام گل اولین و هنوز هم پرفروش‌ترین رمان اومبرتو اکو نویسنده و نظریه‌پرداز ایتالیایی است. این رمان به موضوع کشف راز قتل‌های زنجیره‌ای در کتاب‌خانه صومعه می‌پردازد. کارآگاه ویلیام از ابزارهای فلسفی هم‌چون منطق ارسطو و الهیات توماس آکویناس و شهود تجربی بیکن در این راستا استفاده می‌کند. این رمان به نوعی یک داستان فلسفی محسوب می‌شود.

14- رمان آتش کم‌فروغ اثر ولادیمیر ناباکوف
کتاب آتش کم‌فروغ نوشته ولادیمیر ناباکوف، به موضوعاتی چون تبعید، فریبکاری، تقدیر و مروری بر خاطرات شخصیت داستان می‌پردازد. نکته قابل توجه در مورد رمان آتش کم‌فروغ (Pale Fire) میزان تفاسیر و تحقیقاتی است که منتقدان و اهالی ادبیات در مورد این اثر انجام داده‌اند. در سال 1995 یکی از همین اهالی ادبیات با تحقیقات فراوانش، تخمین زد که تا آن موقع، نزدیک به صد مطالعه و تحقیق مفصل در مورد این اثر انجام شده است. آماری که قطعا امروز بسیار بیشتر شده است.

15- رمان صبحانه قهرمانان اثر کورت ونه گات
صبحانه قهرمانان، یا خداحافظی دوشنبه آبی، رمانی مربوط به سال 1973 توسط نویسنده آمریکایی Kurt Vonnegut است. هفتمین رمان او، عمدتاً در شهر تخیلی میدلند سیتی، اوهایو تنظیم شده است و بر دو شخصیت تمرکز دارد: دواین هوور ، ساکن میدلند، فروشنده پونتیاک و چهره ثروتمند در این شهر و Kilgore Trout ، یک داستان علمی تخیلی که به طور گسترده منتشر شده اما عملاً ناشناخته است. صبحانه قهرمانان دارای مضامین اراده آزاد، خودکشی و روابط نژادی در میان دیگران است.

تطبیق رویکردهای ادبیات پست مدرن با آن‌چه ادبیات پست مدرن ایران نامیده می‌شود در نظر اول امری غیرمنطقی است. اما بررسی آثار فارسی و شناخت تمهیدات و بررسی بازخوردهایی که به دلیل تبادلات فرهنگی صورت گرفته‌است مقدار اتکای داستان پست مدرن ایرانی و رمان های پست مدرن فارسی را به خوبی روشن می‌کند.

مطالعه آثار داستانی ایرانی از همان نمونه‌های ابتدایی نظیر «بوف کور» صادق هدایت به سبب مرکزیت زدایی، اصالت گریزی و التقاط شیوه‌های گوناگون نوشتاری و هم‌چنین آثار متعددی از نویسندگانی چون غلامحین ساعدی، بهرام صادقی، هوشنگ گلشیری، رضا براهنی، منیرو روانی پور و برخی داستان‌های شهریار مدنی پور و رضا قاسمی، نشان‌گر حضور ادبیات داستانی پست مدرن در ایران است.

به جهت وجود مرز باریک میان مولفه‌های ادبی مدرنیسم و پسامدرنیسم، این آثار گاهی به درستی درک نمی‌شود. عدم شناخت رویکردهای نظری و نوآوری‌های نویسندگان جهانی و همین‌طور بی‌توجه ماندن به شیوه‌های سنتی و امکانات زبان و ادبیات فارسی شاید از مهم‌ترین دلایلی است که سبب گشته ادبیات داستان نویسی ایران نتواسته آن‌گونه که باید، جای‌گاه خود را در عرصه جهانی اثبات کند.

“تمامی محتوا مندرج در سایت متعلق به رسانه ریتم آهنگ می باشد و هرگونه کپی برداری با ذکر منبع بلامانع است.”